Cùng với tiếng nói, chữ viết, trang phục truyền thống là một trong những sản phẩm văn hóa mang đậm bản sắc dân tộc Thái. Vì vậy, thời gian qua, các địa phương có đông đồng bào dân tộc Thái đã và đang có những hành động cụ thể, thiết thực để gìn giữ, bảo tồn và phát huy nét đẹp của sản phẩm văn hóa này.
Phụ nữ bản Poọng, xã Lâm Phú (Lang Chánh) chăm lo bảo tồn nghề dệt thổ cẩm.
Huyện Quan Sơn hiện có 4 dân tộc anh em cùng sinh sống là Thái, Mường, Mông và Kinh. Trong đó, dân tộc Thái chiếm 80,44%. Cùng với ngôn ngữ, chữ viết, trang phục là phương tiện cấu thành và thể hiện rõ nét nhất bản sắc dân tộc. Trải qua các thời kỳ lịch sử, đồng bào dân tộc Thái gần đây đã sáng tạo ra những bộ trang phục mang những nét đẹp riêng, bao gồm trang phục nữ, trang phục nam và trang phục thầy cúng. Trong đó, trang phục của nữ gồm: khăn đội đầu (khăn Piêu), áo (sứa), váy (xin), thắt lưng (Xai đính), xà tích (Xai cho), vòng tay, vòng cổ, hoa tai … Trang phục của nam khá đơn giản, bao gồm áo, quần, thắt lưng và khăn quàng, mũ. Trang phục của thầy cúng bao gồm mũ, thắt lưng, áo choàng và các phụ kiện theo trang phục của người Thái. Nhiều năm qua, huyện Quan Sơn luôn quan tâm giữ gìn nét đẹp trang phục truyền thống của dân tộc Thái bằng nhiều hình thức như: khuyến khích đồng bào Thái duy trì nghề dệt thổ cẩm; tổ chức nhiều hoạt động giao lưu văn hóa, văn nghệ quần chúng, hội thi, hội diễn gắn với hội thi nữ sinh mặc trang phục dân tộc đẹp và lồng ghép trong phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” cho các cơ quan, đơn vị, trường học mặc trang phục truyền thống trên ngày đầu tuần, các ngày lễ, Tết … Nhờ vậy, tỷ lệ phụ nữ dân tộc Thái trên địa bàn huyện vẫn thường xuyên sử dụng trang phục dân tộc, qua kiểm kê, tỷ lệ phụ nữ trên địa bàn huyện 35 tuổi. trở lên trên 60% vẫn mặc trang phục; phụ nữ từ 50 tuổi trở lên có 80% thời gian giữ gìn trang phục hàng ngày và cơ bản tất cả phụ nữ đều sử dụng trang phục truyền thống trong các dịp lễ, tết hoặc tham gia các hoạt động văn hóa, văn nghệ.
Để tạo ra những bộ trang phục truyền thống mang đậm sắc thái của dân tộc Thái, việc bảo tồn và phát triển nghề dệt thổ cẩm là yếu tố quyết định. Vì vậy, nhiều thôn, bản vùng cao xứ Thanh vẫn còn lưu giữ được nghề dệt thổ cẩm như thôn Lạn Ngoài, xã Lũng Niệm (Bá Thước); Thôn Bút, xã Nam Xuân (Quan Hóa); Bản Poọng, xã Lâm Phú (Lang Chánh) …
Có dịp về thăm tổ nghề dệt truyền thống ở bản Poọng, xã Lâm Phú để được ngắm nhìn những bộ trang phục của phụ nữ dân tộc Thái, được nghe những âm thanh lách cách quen thuộc từ khung cửi, và bàn tay khéo léo của những người mẹ, người cô tỉ mỉ từng công đoạn nhuộm, quay. .. để cảm nhận được sự trân trọng đối với những di sản văn hóa được truyền lại từ ngàn đời nay của người dân nơi đây. Đặc biệt, vài năm trở lại đây, được sự hỗ trợ của Trung tâm dạy nghề nhân đạo (CraftLink Center) Hà Nội, cùng ý thức giữ gìn và bảo tồn nghề dệt thổ cẩm của người dân, Hội Phụ nữ xã đã được thành lập. thành lập tổ dệt thổ cẩm truyền thống với 15 khung dệt và được trung tâm hỗ trợ ban đầu về sợi, tập huấn kỹ thuật dệt, thiết kế mẫu mã, đồng thời mua một số sản phẩm cho chị em. Cùng với đó, để phát triển mô hình tổ nghề dệt thêu thổ cẩm, Hội LHPN xã đã chủ động phối hợp với Hội LHPN huyện Lang Chánh đẩy mạnh công tác tuyên truyền, quảng bá, giới thiệu sản phẩm dệt may đến du khách trên mạng Internet. các phương tiện thông tin đại chúng; tổ chức các hoạt động trưng bày thông qua hội chợ, triển lãm… Đồng thời tăng cường các hoạt động hỗ trợ hội viên phụ nữ về kiến thức, kỹ năng, kinh nghiệm để phát triển nghề dệt may. Đây là cơ hội để bà con nơi đây tiếp tục phát triển, đưa sản phẩm thổ cẩm của dân tộc mình ra thị trường trong và ngoài tỉnh, góp phần giải quyết việc làm nâng cao thu nhập cho người dân, đồng thời giữ gìn bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số.
Theo cô giáo Cầm Thị Hoàn, Hiệu trưởng Trường Phổ thông Dân tộc nội trú THCS Thường Xuân, 99% học sinh là người dân tộc Thái. Để bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, nhà trường đã có những hành động thiết thực như: Quy định các em mặc trang phục dân tộc vào thứ 2 hàng tuần và các ngày nhà trường có hoạt động. ngoài giờ lên lớp nhân các ngày lễ lớn trong năm. Nhà trường cũng thường xuyên tổ chức các cuộc thi trình diễn trang phục dân tộc vào các dịp lễ, tết qua đó các em học sinh hiểu được ý nghĩa và có ý thức trân trọng, tự hào về giá trị văn hóa của trang phục truyền thống. quốc gia của mình.
Trang phục truyền thống không chỉ mang đậm bản sắc văn hóa mà còn chứa đựng những giá trị nghệ thuật, lịch sử của mỗi dân tộc. Tuy nhiên, nhìn nhận một cách khách quan, hiện nay trang phục truyền thống của dân tộc Thái đang có nguy cơ mai một, do nhiều nguyên nhân như: Số lượng nghệ nhân, người cao tuổi tâm huyết với nghề thêu còn ít. ngày càng ít, trong khi giới trẻ chưa mặn mà lắm với việc học nghề; suy nghĩ của một bộ phận giới trẻ với tâm lý e ngại khi mặc trang phục truyền thống của dân tộc mình; Công tác tuyên truyền, giáo dục, vận động quần chúng nhân dân tham gia giữ gìn văn hóa dân tộc, trong đó có trang phục truyền thống chưa được thực hiện thường xuyên, sâu rộng …
Trước thực trạng trên, cần phải có những giải pháp trước mắt và lâu dài để bảo tồn và phát huy trang phục truyền thống của dân tộc Thái. Đặc biệt, các cấp, các ngành cần sớm có chính sách hỗ trợ các nghệ nhân đang nắm vững cách may trang phục truyền thống, mở các lớp dạy nghề, truyền nghề cho đồng bào dân tộc Thái, nhất là lớp trẻ. Đồng thời, chính quyền địa phương cần quan tâm, khuyến khích người dân giữ gìn, mặc trang phục truyền thống, nhất là vào các dịp lễ quan trọng trong năm. Mỗi người dân hãy coi việc mặc trang phục truyền thống không chỉ là niềm tự hào dân tộc mà còn là trách nhiệm kế thừa và bảo tồn. Cùng với đó là khơi dậy và bồi đắp tình yêu văn hóa, trong đó có trang phục truyền thống trong giới trẻ …
Bài và ảnh: Nguyễn Đạt
