Chiều 15/8/2022, sau trận mưa lớn kéo dài khoảng hai giờ, hàng chục tuyến đường ở trung tâm TP.HCM bị ngập khiến giao thông tê liệt. Người dân thành phố vật lộn với cảnh đường phố biến thành sông chỉ sau một trận mưa lớn. Chuyện đường phố ngập trong nước có khi lên đến nửa mét sau trận mưa lớn đã xảy ra nhiều năm ở cả Hà Nội và Sài Gòn. Người dân đã phải “sống chung với lũ”.
Trao đổi với báo chí nhà nước về tình hình ngập lụt sau trận mưa lớn chiều ngày 15/8, ông Vũ Văn Điệp – Giám đốc Trung tâm Quản lý hạ tầng kỹ thuật (thuộc Sở Xây dựng TP.HCM) cho biết: “Nguyên nhân của ngập lụt là do mưa vượt quá thiết kế, đó là điều bình thường. Số điểm ngập nhiều hơn các trận mưa khác nhưng vẫn được kiểm soát tốt, không đến mức nghiêm trọng.
Là một kỹ sư xây dựng, ông Nguyễn Kế Quang cho rằng cách giải thích của ông Điệp là ngụy biện, nhằm né tránh trình độ quản lý yếu kém của các cơ quan chức năng. Anh ấy nói với RFA:
“Đầu tiên là về mặt quản lý nhà nước. Khi thiết kế họ không tính đến xu hướng phát triển trong tương lai. Chưa tính đến trường hợp xấu nhất. Thứ hai, họ sử dụng vật liệu làm mặt đường không phù hợp nên nước không thoát kịp. Thứ ba thuộc về ý thức của người dân. Người dân sợ mùi hôi nên bịt các hố ga dẫn nước mưa xuống ao hồ. Người dân cũng vứt rác bừa bãi xuống các miệng cống. Như vậy, nước ngập do cả quản lý nhà nước và ý thức của người dân. Kết quả là, khi trời mưa lớn, thành phố biến thành sông.
Để xử lý vấn đề cấp thoát nước, trước hết phải căn cứ vào quy hoạch xây dựng đô thị. Trong quy hoạch xây dựng đô thị, người ta sẽ xác định các công trình hạ tầng kỹ thuật đô thị. Bao gồm giao thông, cấp điện, cấp thoát nước. Tất cả phải được xây dựng theo đúng kế hoạch. Thoát nước có đường thoát tự nhiên như nước mưa, nước thải sinh hoạt.
Để đô thị không bị ngập sau mỗi trận mưa, việc thiết kế hệ thống thoát nước phù hợp với quy mô của đô thị, bao gồm cả dân cư và hệ thống giao thông. Khi thiết kế hệ thống thoát nước như vậy cần tính đến hiện tại và dự báo tương lai ”.
Theo số liệu chống ngập 9 tháng đầu năm 2020 do Sở Xây dựng báo cáo với Đoàn ĐBQH TP, TP. HCM ghi nhận thêm 35 tuyến đường bị ngập, tăng 18 tuyến so với cùng kỳ năm ngoái. Hai năm sau, số tuyến đường ngập đã lên tới 67 điểm, tăng gần gấp đôi so với hai năm trước, theo báo cáo của Trung tâm Quản lý và điều hành hạ tầng kỹ thuật TP.HCM (thuộc Sở Xây dựng). . Câu hỏi đến bao giờ TP.HCM mới hết ngập đã được nhiều người đặt ra từ hàng chục năm nay nhưng vẫn chưa có câu trả lời thỏa đáng.
Tiến sĩ Hồ Long Phi, Giám đốc Trung tâm Quản lý nước và Biến đổi khí hậu (thuộc Đại học Quốc gia TP.HCM), dẫn chứng một số yếu tố khiến việc chống ngập không thành công, với RFA sáng 18/8:
“Đầu tiên là giải pháp kỹ thuật. Nó không phải là vấn đề lớn vì nó có sẵn, mọi người biết phải làm gì. Vấn đề thứ hai là liên quan đến hành lang phối hợp giữa các đơn vị, sở ngành với nhau, đừng để bên này gây ngập cho bên kia khắc phục. Điều đó hiện vẫn chưa được giải quyết, chủ yếu ở cấp quy hoạch.
Khi quy hoạch phát triển đô thị, việc thoát nước sẽ khó khăn. Nên quy hoạch như thế nào mà phải có không gian cho nước hoặc phải có lộ trình đồng bộ. Đó cũng là một vấn đề. Các cơ quan vẫn hoạt động độc lập với nhau, không có nhạc trưởng.
Thứ ba là cơ chế tài chính. Hiện nay, việc chống lũ có thể gọi là bao cấp, nghĩa là Nhà nước lo hết. Khi các doanh nghiệp phát triển, họ có thể để lại gánh nặng cho ngân sách trong công tác phòng chống lũ lụt. Ví dụ, khi đô thị hóa họ xây dựng, họ san lấp kênh mương, nhưng hậu quả không gắn với lợi ích họ thu được từ dự án.
Tóm lại, nguồn lực để phát triển phụ thuộc rất nhiều vào khu vực tư nhân trong khi nguồn lực để giải quyết hậu quả thuộc về Nhà nước. Cơ chế hiện nay không khuyến khích nhà đầu tư tham gia chống ngập mà chỉ có Nhà nước làm, vì chống ngập không có lãi. Do đó, nguồn lực của nó rất mỏng.
Nhà nước không nên ôm đồm chống lũ mà nên mở cửa cho khu vực tư nhân bằng cách tạo ra cơ chế lợi nhuận. Ít nhất doanh thu phải đủ bù chi ”.
Theo TS Hồ Long Phi, tất cả những gì thuộc về thuế, phí thì chỉ Quốc hội mới quyết định được, Quốc hội vẫn chấp nhận là bao cấp. Nếu không có sự tham gia của khu vực tư nhân thì không đủ nguồn lực để chống ngập.
Câu chuyện quy hoạch thành phố liên quan đến chống ngập cũng đã được nhiều kiến trúc sư nói đến. Báo Pháp luật dẫn lời TS.KTS Ngô Viết Nam Sơn trả lời phỏng vấn năm 2016:
“Hiện việc chống ngập chưa hiệu quả do chưa thực hiện được sự hợp tác đa ngành giữa các sở, ngành mà chủ yếu giao việc này cho Trung tâm Chống ngập. Do đó, việc xử lý nền của thành phố theo một quy hoạch chưa thống nhất, nhất là giữa nền tảng hạ tầng giao thông và nền tảng xây dựng đô thị, chưa đạt được hiệu quả kinh tế đô thị và được người dân đồng tình ủng hộ… ”
Cuối tháng 5/2020, Sở Xây dựng TP.HCM đã trình Sở Tài chính phương án giá dịch vụ chống ngập tính theo mét vuông do Phân viện Kinh tế xây dựng miền Nam, thuộc Bộ Xây dựng. Theo Sở Xây dựng, nếu quy hoạch được phê duyệt sẽ tạo điều kiện thu hút nguồn lực xã hội hóa trong việc triển khai chống ngập cho TP trong thời gian tới. Dự án này đang gây tranh cãi vì xã hội hóa đồng nghĩa với việc người dân sẽ phải đóng phí chống ngập.
Một số người phản đối việc yêu cầu người dân đóng phí này vì cho rằng nguyên nhân gây ngập ở TP HCM không phải do người dân. Trong khi đó, một số người khác đồng tình vì thiếu kinh phí chống ngập. Bà Trần Kim Tuyết đưa ra ý kiến:
“Buộc người ta trả tiền đó, tôi sẽ không trả vì chính quyền phải chịu trách nhiệm. Trách nhiệm của nhà nước, các anh phải tự giải quyết. Ngập ngoài đường sao bắt dân trả tiền? Mọi người đã nộp đủ loại tiền rồi. Nếu anh ta thu lượm và ăn uống, thì anh ta phải bỏ ra để chống lại lũ lụt. Không thể bắt người dân phải nộp vì nhà nước thu đủ thứ tiền, từ phí cầu đường, cầu đường… cái gì cũng thu hết ”.
Từ năm 2001 đến nay, thành phố đã có chương trình chống ngập úng mùa mưa lũ giai đoạn 2001 – 2005 với trên 70 công trình với tổng vốn đầu tư hơn 11.000 tỷ đồng. Theo quy hoạch thoát nước của thành phố, từ năm 2002, nhiều công trình lớn đã được khởi công xây dựng và dự kiến đến năm 2005 sẽ giải quyết được khoảng 70% các điểm ngập úng. Và để đạt 100% thì phải đến năm 2020.
Cho đến hôm nay, tình trạng ngập lụt ngày càng nghiêm trọng không chỉ ở TP.HCM hay Hà Nội, mà cả các thành phố vùng cao hay ven biển.
