Nếu định nghĩa văn hóa là tổng thể những giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra thông qua lao động và hoạt động thực tiễn, thể hiện trình độ phát triển của xã hội trong một giai đoạn lịch sử nhất định thì các sản phẩm văn hóa truyền thống lại vô cùng đa dạng và phong phú. Trong đó có những sản phẩm độc đáo, mang đậm sắc thái văn hóa bản địa, đặc trưng cho vùng đất và con người tạo ra.
Người dân làng Roóc Răm (Như Thanh) hát múa ăn mừng dưới gốc cây bông vải. Ảnh: HL
Thổ cẩm sặc sỡ
Về với mảnh đất Thạch Lâm (Thạch Thành) nơi có thác Mây thả mình dòng nước mát lạnh, điểm xuyết cho khung cảnh thiên nhiên núi rừng thơ mộng cũng là hành trình trở về với không gian văn hóa Mường độc đáo. Hiện diện trong những nếp nhà sàn, bên bếp lửa ấm áp hay trong sản xuất, sinh hoạt hàng ngày, bóng dáng người phụ nữ Mường trong trang phục truyền thống khiến lòng người xao xuyến, xao xuyến. Váy thổ cẩm, chăn, gối … được dệt nên từ bàn tay khéo léo, tinh tế và óc thẩm mỹ của người phụ nữ Mường, không chỉ đơn thuần là vật dụng hàng ngày để sưởi ấm đêm đông. lành lạnh, ấm áp giấc ngủ của trẻ thơ và thắp lên ngọn lửa tình yêu đôi lứa, hạnh phúc gia đình thấm đẫm giá trị văn hóa.
Xuất phát từ nhu cầu thiết thực và bề dày lịch sử – văn hóa đó, từ xa xưa khắp các thôn, làng ở Thạch Lâm, nhà nào cũng có khung cửi, nhà nào cũng có người biết dệt. Trong bộ trang phục truyền thống, bên khung cửi, cô gái Mường như khoe được vẻ đẹp mặn mà, duyên dáng. Sinh ra và lớn lên, rồi xây dựng tổ ấm hạnh phúc trên mảnh đất Nội, xã Thạch Lâm, tất cả những dấu mốc quan trọng trong cuộc đời Quách Thị Vui đều diễn ra tại nơi đây. Cũng như bao cô gái Mường cùng trang lứa, ngay từ nhỏ, chị Vui đã được mẹ và bà dạy cách dệt thổ cẩm. Một phần vì trân trọng và gìn giữ nghề truyền thống của ông cha để lại, một phần vì muốn chăm lo, vun đắp cho hạnh phúc tương lai của mình, chị Vui chăm chỉ và say mê học nghề bên khung cửi. Từ năm 12 tuổi, chị Vui đã biết dệt những loại hoa văn, họa tiết đẹp mắt. Bà Vui thật thà chia sẻ: “Biết dệt thổ cẩm cũng là một trong những tiêu chí chọn vợ của con trai Mường. Đặc biệt, trước đây, người con gái Mường phải tự tay chuẩn bị, dệt chăn, gối, váy… mang về nhà chồng để thể hiện sự khéo léo, cần cù, biết giữ gìn truyền thống của cha ông. Vì vậy, sản phẩm dệt thổ cẩm có ý nghĩa to lớn, gắn bó mật thiết với đời sống, phong tục, tập quán, ăn sâu vào tiềm thức của người Mường, là nét đẹp văn hóa và niềm tự hào. của bản Mường.
Trước đây, để có được sản phẩm dệt thổ cẩm phải trải qua quy trình rất công phu, tỉ mỉ với nhiều công đoạn, từ trồng bông, nuôi tằm đến ươm tơ, dệt vải. Bông thu được sẽ được phân loại, sấy khô, sau đó kéo thành sợi. Mỗi vòng quay của cỗ xe đều được người phụ nữ Mường khéo léo điều chỉnh sao cho sợi tơ được kéo ra đều, mượt và đẹp mắt. Nếu sợi bị xơ hoặc rối sẽ rất khó dệt và sản phẩm dệt ra thường bị lỗi. Để có được những sản phẩm dệt có hoa văn, màu sắc đa dạng đòi hỏi phải trải qua nhiều công đoạn phức tạp, đòi hỏi kỹ thuật cao và tay nghề cao như nhuộm vải. Thuốc nhuộm trong các sản phẩm dệt truyền thống của người Mường được làm từ hoa, cây, lá rừng, sau đó qua quá trình ngâm, ủ, trộn để có được màu sắc như ý muốn.
Nếu sản phẩm dệt thổ cẩm truyền thống chứa đựng “hồn cốt” của làng, tôn vinh tài năng, sự sáng tạo, khéo léo và óc thẩm mỹ của người dệt thì mỗi người phụ nữ Mường là một nghệ nhân dân gian. Trải qua nhiều công đoạn cho đến khi thả hồn vào khung cửi, tạo ra từng hoa văn, sắp xếp theo những quy luật nhất định, tương sinh và hài hòa. Hoa văn trên trang phục truyền thống của người Mường rất đa dạng, phong phú, gắn liền với tình yêu thiên nhiên và con người Mường, hòa quyện với núi rừng, thể hiện nhân sinh quan, thế giới quan về vạn vật. , vũ trụ bao la, huyền bí như: mặt trời, cây hoa (bằng lăng, hoa sen …), họa tiết hình học, rồng, rắn, công … Điều đó lý giải vì sao, chỉ là dải cạp váy trên hông của người phụ nữ Mường. là đủ để thu hút, hấp dẫn, làm say đắm bao ánh nhìn và khiến nàng nhớ mãi. Đó là tinh hoa của núi rừng, cội nguồn văn hóa truyền thống, sức sáng tạo của con người được lắng đọng và hun đúc nên.
Cây bông gòn – biểu tượng, linh hồn của nghi lễ Kin Chiêng Booc May
Cây bông vải là một sản phẩm văn hóa đặc sắc gắn với tục Kin Chiêng Booc May – Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia của cộng đồng người Thái ở bản Roóc Răm (Như Thanh). Kin Chieng Booc May (lễ múa hát ăn mừng dưới cây bông gòn) là nét sinh hoạt văn hóa dân gian được cộng đồng người Thái sáng tạo từ lâu đời, được nuôi dưỡng, bảo tồn và phát huy trong suốt chiều dài lịch sử. phát triển làng. Đến nay, nghi lễ đã trở thành một nét đặc trưng trong văn hóa truyền thống, ăn sâu vào tiềm thức của các thế hệ đồng bào Thái, mang ý nghĩa sâu sắc, khá hoàn chỉnh về mặt nghệ thuật trình diễn. Ý nghĩa của nghi lễ nhằm bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa tín ngưỡng, là sợi dây gắn kết cộng đồng, thể hiện ước nguyện của nhân dân về một cuộc sống bình yên, hạnh phúc và ấm no.
Trong không gian văn hóa truyền thống hòa quyện giữa âm nhạc ồn ào và các hoạt động sôi động, hình ảnh cây bông gòn nhiều màu sắc được coi là linh hồn và biểu tượng của các nghi lễ. Đúng như tên gọi, sau khi nhân vật chủ chốt hóa thân thành ông Chương – vị thần trời giáng xuống bản Mường để che chở, bảo vệ cho dân bản, chủ trì xong lễ cúng thần linh. Người vui tổ chức múa hát ăn mừng dưới gốc cây bông gòn với một số trò chơi, trò diễn dân gian mô phỏng lao động sản xuất, sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng của người xưa, trong xã hội truyền thống của người Thái. Các tiết mục được biểu diễn xung quanh cây bông là: đánh thức chương, tra hoa, hái hoa, cưỡi ngựa, dệt vải, ru con, dắt trâu, về trời …
Vì tính “thiêng”, là biểu tượng cho nét đẹp văn hóa truyền thống của bản Mường nên nghề làm bông đòi hỏi sự công phu, tỉ mỉ. Những người được bản Mường lựa chọn để giao trọng trách này phải có kinh nghiệm, sự khéo léo, tận tâm và trách nhiệm. Cây bông trang gồm có hai bộ phận chính là trụ và cành hoa. Cột được làm bằng tre, trúc …, dài khoảng 1,7 – 1,8m có đục lỗ; những cành hoa, những bông hoa thường được nhuộm nhiều màu sắc. Mỗi cây có từ 100 đến 200 cành, mỗi cành có từ 50 – 80 bông hoa, các loại hoa hầu hết các bạn tham gia đều tự làm và cắm trên cây. Các loài chim, muông thú, công cụ sản xuất, đan lát bằng tre cũng được treo trên cây bông gòn. Đặc biệt, các lớp cây bông có quy luật riêng. Tùy theo thế hệ của dòng họ Mơ của làng, xã mà cây bông được làm 3, 5, 7, 9 hoặc 12 tầng.
Hoa văn thổ cẩm trên trang phục truyền thống làm nên vẻ đẹp duyên dáng của người phụ nữ Mường (xã Thạch Lâm, Thạch Thành). Ảnh: NL
Bên cây bông gòn nhiều màu sắc, thông qua các hoạt động phong phú, đa dạng với sự tổng hợp của nhiều loại hình nghệ thuật khác nhau đã tạo nên một loại hình văn hóa nghệ thuật đặc sắc, mang đậm bản sắc văn hóa của văn bản. địa lý. Thông qua nghi lễ này, toàn bộ cuộc sống của bản Mường từ xưa được tái hiện một cách chân thực và sống động. Vì vậy, mặc dù lễ Kin Chiêng Booc May là một nét đặc trưng của văn hóa Thái nhưng theo thời gian, không gian của nghi lễ đã mở rộng, lan tỏa, thu hút đông đảo cộng đồng dân cư cùng sinh sống. các khu phố tham gia.
Bất chấp những biến động của thời gian, những thăng trầm của lịch sử, nhiều giá trị văn hóa, trong đó có những sản phẩm văn hóa truyền thống đứng trước nguy cơ mai một, thất truyền. Trong khi đó, những sản phẩm văn hóa truyền thống này không chỉ là niềm tự hào, trân trọng cội nguồn mà còn là tiềm năng, lợi thế phát triển du lịch, thúc đẩy kinh tế – xã hội của địa phương. Vì vậy, cùng với sự quan tâm, tạo điều kiện và hưởng ứng của các cấp, các ngành và toàn xã hội, việc bảo tồn và phát huy các sản phẩm văn hóa truyền thống là ý thức và trách nhiệm lớn của cộng đồng địa phương. các thế hệ trẻ em hôm nay và mai sau.
Hoàng linh
