Đã hơn 6 năm kể từ khi Ủy ban Liên Chính phủ thuộc Công ước 2003 của UNESCO về Di sản văn hóa phi vật thể Việt Nam “Thực hành liên quan đến tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ”, nhiều vấn đề đặt ra tại Hội thảo khoa học “Bảo vệ và phát huy giá trị di sản thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt trong bối cảnh hiện nay ”do Viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia Việt Nam phối hợp với Trường Đại học Văn hóa TP. Do Thành phố Hồ Chí Minh tổ chức.
GS.TS Nguyễn Chí Bền khẳng định, có lẽ không di sản nào lại “chứa đựng” trong mình nhiều điều độc đáo như tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ. Nét độc đáo của tín ngưỡng thờ Mẫu là đã lồng ghép, kế thừa, chắt lọc những tinh hoa của các di sản khác vào trong thực hành nghi lễ Hầu đồng và hát Châu Văn, thể hiện rõ nhất ở yếu tố âm nhạc. Trình diễn. Ở Châu Văn có âm vang của các làn điệu dân ca Bắc Bộ, Quan họ, Vị giám, Chèo, Xoan, Xẩm, Ca Huế… Tất cả được lồng ghép thành một thứ âm nhạc đặc sắc. Âm nhạc ấy gắn với nghệ thuật diễn xướng Hầu đồng đã tạo nên sức hấp dẫn, lôi cuốn nhiều người. Bất cứ ai khi bước vào môi trường đó cũng đều cảm thấy thăng hoa và tìm thấy bản thể của chính mình. Đó là mạch máu của di sản.
Tuy nhiên, sau khi được UNESCO ghi danh, tại các cung điện, đình, chùa, các buổi cúng bái được tổ chức thường xuyên hơn. Một số tổ chức văn hóa đã tổ chức các lễ hội, chương trình biểu diễn tại các di tích liên quan đến các Bà chúa, các ông, các bà, các cô,… khiến dư luận cho rằng di sản “Tục lệ liên quan đến Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt. “là của Hầu Đồng, chỉ có diễn xướng Hầu Đồng là bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại này. Thậm chí, xu hướng thương mại hóa đã xuất hiện.
Ông cho rằng, bảo vệ di sản phi vật thể này không chỉ là các phường tổ chức liên tục, liên tục chứ không phải chỉ công bố tài liệu theo kiểu sách giấy. Còn rất nhiều việc phải làm, nhất là khi các tập tục liên quan đến tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt không còn là di sản văn hóa phi vật thể của Việt Nam mà là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. , của các quốc gia thành viên của UNESCO.
GS.TSKH Vũ Minh Giang cũng chia sẻ, hiện nay, do nhiều nguyên nhân khác nhau, có một bộ phận không nhỏ các thanh đồng đã có hành vi biến tướng, gây nguy hại, mất nhân phẩm nghiêm trọng. sự tôn kính và nét đẹp vốn có của tín ngưỡng thờ Mẫu. Đầu tiên phải kể đến sự méo mó trong mâm cúng. Theo nghi thức truyền thống, lễ vật rất đơn giản, chủ yếu chỉ là hương, hoa, đèn, trà, trái cây, thức ăn. Nhưng những năm gần đây việc chào hàng rất đắt đỏ. Có những thanh đồng còn yêu cầu sắm đủ các loại vật dụng của cuộc sống hiện đại ngày nay như quạt điện, nồi cơm điện, phích nước, chăn màn, điện thoại, ô tô… Đây là biểu tượng. thể hiện sự xa rời tín ngưỡng thờ Mẫu.
Về trang phục, hầu đồng cũng bắt đầu xuất hiện những bộ trang phục, khăn quàng độc và lạ. Có những thanh đồng tạo kiểu áo cà sa không theo kiểu xưa mà giống lễ phục của người xuất gia. Những trang phục chắp vá, lố lăng đang làm mất đi vẻ đẹp và sự trang nghiêm vốn có của trang phục truyền thống. Các đạo cụ nghi lễ cũng ngày càng bị lạm dụng một cách tùy tiện. Nhiều thanh đồng khi gần hết giá còn đeo kính râm thời thượng, trên mặt vẽ những hình thù kỳ quái lạ lùng, đội những chiếc mũ không theo kiểu nào. Hiện tượng ngày càng bị dư luận chỉ trích là lạm dụng vàng mã. Lễ giá, vàng mã đốt nhiều quá. Có những thanh đồng xin tín ngưỡng chi tới vài trăm triệu đồng cho con ngựa có hình thù kỳ dị không có trong các nghi lễ truyền thống. “Nhiều khả năng đây là những người muốn phô trương thanh thế, thể hiện sự vượt trội về đẳng cấp, sự giàu có và tiền bạc hoặc chỉ để phô trương thanh thế”, ông Giang nhận định.
Ông Giang cho biết thêm, hành vi tự ý phạm giới còn thể hiện ở việc có những thanh đồng bày hầu giá Tôn Ngộ Không, Thánh Mẫu, Ngọc Hoàng, Châu Quế, Châu Quỳnh, Thần. Chưa kể có những thanh đồng không xuất phát từ yêu cầu của văn hóa tâm linh mà vì mục đích thi thố, phô trương, khoe tài, khoe sắc trở nên nặng về trưng bày. Có miếu thờ các vị thánh từ trên trời đu xuống, rồi trèo lên ngồi trên ban, có tên người này, người nọ giáng xuống, thậm chí có người kéo cả người tham dự lên để nhảy múa, mở cửa. Loa ở mức tối đa, hò reo và hò hét như điên trong vũ trường. Khi người hầu gái ném một đồng xu vào hội đồng và ném nó vào mặt họ …
“Những cách thể hiện như vậy làm mất đi sự tôn nghiêm và đặc biệt là làm sai lệch bản sắc vốn có của tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ. Nghi lễ hầu đồng đang bị biến thành một nghề kiếm tiền, một cách làm giàu. Đã có tình trạng mặc cả làm ăn, mặc cả cho người đi lễ, một số tín đồ phải vay nặng lãi, thế chấp nhà, bán nhà để hành lễ như lời kể của cô, chú. ”, ông Giang khẳng định.
Trong số nhiều giải pháp để hạn chế tình trạng trên, ông Giang cho rằng cần sớm ban hành văn bản quy phạm pháp luật hoặc quy định trong văn bản quy phạm pháp luật về trách nhiệm quản lý đối với hoạt động thờ Mẫu của các cơ quan nhà nước càng sớm càng tốt. quốc gia có thẩm quyền từ trung ương đến cơ sở. Xây dựng quy chế hoạt động và chức năng, nhiệm vụ nhằm phát huy, bảo tồn các giá trị văn hóa trong Tín ngưỡng thờ Mẫu, nhằm đưa các hoạt động trong Tín ngưỡng thờ Mẫu đi vào nề nếp, đúng quy định của pháp luật, hạn chế tình trạng trên. thành lập cơ sở thờ Mẫu tràn lan, tự phát như thời gian qua.
Người phụ nữ Việt Nam Trần Thị Huệ cho rằng, với di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt, cá nhân và cộng đồng có vai trò to lớn trong việc góp phần gìn giữ, thực hành, truyền dạy, bảo vệ. và phát huy các giá trị di sản. Các tập tục tín ngưỡng còn phản ánh sự hội nhập của nhiều loại hình văn hóa truyền thống của dân tộc, dung hòa các sắc thái văn hóa của các dân tộc thiểu số, tạo nên bức tranh đa sắc của văn hóa dân tộc Việt Nam. Nam tiến, tạo nền tảng cho sự phát triển bền vững của cộng đồng các dân tộc Việt Nam, góp phần xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Vì vậy, theo bà Huệ, việc phát huy vai trò của cá nhân và cộng đồng trong việc gìn giữ, thực hành, truyền dạy và bảo vệ di sản là vô cùng quan trọng.
