Theo quy định tại Điều 62 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 (BLTTDS 2015) về người bị hại thìNgười bị hại là cá nhân trực tiếp bị thiệt hại về thể chất, tinh thần, tài sản hoặc là cơ quan, tổ chức bị thiệt hại về tài sản, uy tín do tội phạm gây ra hoặc bị đe dọa.
Trong Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2003, khái niệm về “Người có hai” nhờ đó “Người bị hại là người bị thiệt hại về vật chất, tinh thần hoặc tài sản do tội phạm gây ra. Nạn nhân chỉ có thể là thể nhân bị người phạm tội gây ra thiệt hại về thể chất, tinh thần hoặc tài sản. Nếu nạn nhân là người chưa thành niên, người bị khiếm khuyết về thể chất, tâm thần thì cha, mẹ hoặc người giám hộ của họ tham gia tố tụng với tư cách là người đại diện hợp pháp của người bị hại. Trong trường hợp nạn nhân chết thì cha, mẹ, vợ, chồng, con của nạn nhân tham gia tố tụng với tư cách là người đại diện hợp pháp của nạn nhân và có các quyền của người bị hại. Tuy nhiên, trong Bộ luật Hình sự năm 2015, hạn “Nạn nhân” trong Bộ luật Hình sự 2003 đã được thay thế bằng thuật ngữ “Nạn nhân” trong đó khái niệm người bị hại rộng hơn là công dân và pháp nhân, (Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 quy định người bị hại chỉ là công dân).
Theo quy định của Bộ luật Hình sự năm 2015, người bị hại có các đặc điểm sau:
– Thứ nhất, về chủ thể của người bị hại bao gồm cá nhân, pháp nhân, tổ chức;
– Thứ hai, thiệt hại do tội phạm gây ra được chia ra bao gồm: Cá nhân trực tiếp bị thiệt hại về vật chất, tinh thần, tài sản hoặc cơ quan, tổ chức bị thiệt hại về tài sản, uy tín. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng thiệt hại do hậu quả không phải là bắt buộc trong mọi trường hợp.
– Thứ ba, thiệt hại của người bị hại phải là đối tượng tác động của tội phạm, tức là phải có mối quan hệ nhân quả giữa hành vi phạm tội và hậu quả gây ra cho người bị hại. Đây là điều kiện quan trọng để phân biệt giữa người bị hại với nguyên đơn dân sự hoặc những người tham gia tố tụng khác trong vụ án hình sự.
– Thứ tư, công dân, cơ quan, tổ chức bị thiệt hại chỉ được tham gia tố tụng với tư cách là người bị hại khi và chỉ khi được cơ quan tiến hành tố tụng công nhận.
Từ những phân tích trên, có thể rút ra khái niệm người bị hại theo Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 như sau: Nạn nhân là người bị thiệt hại về thể chất, tinh thần hoặc tài sản do tội phạm gây ra. Nạn nhân là cá nhân trực tiếp bị thiệt hại về thể chất, tinh thần, tài sản hoặc cơ quan, tổ chức bị thiệt hại về tài sản, uy tín do tội phạm gây ra hoặc bị uy hiếp. Nếu nạn nhân là người chưa thành niên, người bị khiếm khuyết về thể chất, tâm thần thì cha, mẹ, người giám hộ của họ tham gia tố tụng với tư cách là người đại diện hợp pháp của người bị hại. Trong trường hợp nạn nhân chết thì cha, mẹ, vợ, chồng, con của nạn nhân tham gia tố tụng với tư cách là người đại diện hợp pháp của người bị hại và có các quyền của người bị hại. Nếu người bị thiệt hại là cơ quan, tổ chức thì người đại diện theo pháp luật của cơ quan, tổ chức đó tham gia với tư cách là người đại diện hợp pháp của người bị hại. Trường hợp người đại diện theo pháp luật của cơ quan, tổ chức không thể tham gia tố tụng thì cơ quan, tổ chức đó phải cử người khác làm đại diện hợp pháp của người bị hại và có các quyền của người bị hại. Trường hợp cơ quan, tổ chức thay đổi người đại diện thì pháp nhân phải thông báo ngay cho cơ quan tiến hành tố tụng có thẩm quyền. ”,
Theo quy định tại khoản 2 Điều 62 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015, người bị hại hoặc người đại diện của họ có quyền:
“a) Được thông báo, giải thích các quyền và nghĩa vụ quy định tại Điều này;
- b) Đưa ra chứng cứ, tài liệu, đồ vật hoặc yêu cầu;
- c) Trình bày ý kiến về chứng cứ, tài liệu, đồ vật có liên quan và yêu cầu người tiến hành tố tụng có thẩm quyền kiểm tra, đánh giá;
- d) Yêu cầu giám định, định giá tài sản theo quy định của pháp luật;
d) Được thông báo về kết quả điều tra, giải quyết vụ án;
- e) Yêu cầu thay đổi người có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người giám định, người giám định tài sản, người phiên dịch, người dịch thuật;
- g) Đề xuất hình phạt, mức bồi thường, biện pháp bảo đảm bồi thường;
- h) Tham gia phiên toà; trình bày ý kiến và yêu cầu Chủ tọa phiên tòa hỏi bị cáo và những người tham gia phiên tòa; tranh luận tại tòa để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình; xem biên bản phiên tòa;
- i) Để tự bảo vệ mình, nhờ người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình;
- k) Tham gia tố tụng theo quy định của Bộ luật này;
- l) Yêu cầu cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng bảo vệ tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, tài sản, quyền và lợi ích hợp pháp khác của mình và người thân thích của mình khi bị đe dọa;
- m) Kháng nghị bản án, quyết định của Tòa án;
- n) Khiếu nại quyết định, hành vi tố tụng của cơ quan, người tiến hành tố tụng;
- o) Các quyền khác theo quy định của pháp luật.
- Nếu vụ án được khởi tố theo yêu cầu của người bị hại thì người bị hại hoặc người đại diện của họ phải trình bày lời buộc tội tại phiên tòa.
- Người bị hại có nghĩa vụ:
- a) Có mặt theo giấy triệu tập của người có thẩm quyền tiến hành tố tụng; trường hợp cố ý vắng mặt không có lý do bất khả kháng hoặc không phải do trở ngại khách quan thì được dẫn giải;
- b) Chấp hành quyết định, yêu cầu của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng.”
Những bổ sung trong quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 là hoàn toàn phù hợp, tuy nhiên trên thực tế vẫn còn nhiều ý kiến khác nhau trong việc xác định người bị hại. Ví dụ: Nguyễn Văn T, sinh năm 1976 là Chuyên viên Tín dụng Ngân hàng Thương mại. Thông qua mối quan hệ thân thiết với nhân viên tại Ngân hàng Thương mại, Nguyễn Văn T nói với nhân viên là anh Trần Quang P. đang cần gấp một số tiền nên đề nghị tất toán số tiền tiết kiệm 900.000.000 đồng mà anh Trần Quang P gửi vào. tại ngân hàng thương mại không có số tiết kiệm gốc và không có khách hàng (Nguyễn Văn T và anh Trần Quang P là hàng xóm của nhau). Sau khi người lao động đồng ý, T làm thủ tục tất toán sổ tiết kiệm cho ông P, rút một phần tiền, phần còn lại T làm thủ tục lập sổ tiết kiệm khác vẫn đứng tên ông P (sổ tiết kiệm này vẫn thuộc quyền sở hữu của ông P). Tên). do T giữ) khi có việc cần tiễn T mang sổ tiết kiệm đến ngân hàng TM yêu cầu rút tiền và nhờ nhân viên tại đây làm thủ tục tất toán. Cứ như vậy, sau nhiều lần T đã rút toàn bộ số tiền tiết kiệm của anh Trần Quang T mà khách hàng này không hề hay biết và hiện tại khách hàng vẫn giữ sổ tiết kiệm gốc. Sự việc sau đó bị phát giác, Nguyễn Văn T bị bắt, tại cơ quan điều tra Nguyễn Văn T đã khai nhận toàn bộ hành vi phạm tội của mình. Sau khi vụ việc xảy ra, hiện có nhiều quan điểm khác nhau trong việc xác định nạn nhân trong vụ án.
Quan điểm thứ nhất: Anh Trần Quang P là người bị hại vì số tiền Nguyễn Văn T rút anh P là chủ sở hữu, Ngân hàng Thương mại chỉ đang giữ số tiền này nên anh P phải là người bị hại trong vụ án. sự phán xét.
Quan điểm thứ hai cho rằng: Cả ngân hàng thương mại và anh Trần Quang P đều là người bị hại vì mặc dù anh P là chủ sở hữu số tiền 900.000.000 đồng nhưng ngân hàng đang giữ số tiền này nên cả ngân hàng thương mại. . Anh Trần Quang P là nạn nhân.
Quan điểm thứ ba cho rằng: Ngân hàng Thương mại là người bị hại và ông Trần Quang P là người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan.
Qua tìm hiểu thực tế nội dung vụ án và các quy định của pháp luật, có thể thấy rằng:
Gửi tiền là một hoạt động thường xuyên trong cuộc sống, đây thực chất là một hoạt động kinh tế. Theo đó, ngân hàng, tổ chức tín dụng theo quy định của pháp luật nhận tiền gửi của khách hàng dưới các hình thức khác nhau (phân theo loại kỳ hạn và tính chất công dụng), trả lãi hoặc có thể bao gồm cả việc cung ứng các dịch vụ tiện ích dưới hình thức tiền gửi; đồng thời ngân hàng thương mại có quyền sử dụng số vốn huy động đó để cho vay lại hoặc cung ứng các dịch vụ tiện ích nhằm mục đích tiêu dùng sinh lời. Như vậy, về phương diện kinh tế, nhận tiền gửi với nội dung trên không đơn giản chỉ là giao dịch gửi, giữ tài sản (mặc dù về lịch sử nó là nguồn gốc của hoạt động ngân hàng) vì khi thực hiện giao dịch này, ngân hàng không có trách nhiệm trả lại quy định loại tiền nhận, không thu phí trông giữ tài sản, nhưng ngân hàng vẫn phải trả lãi hoặc cung cấp các tiện ích cho khách hàng, đổi lại, ngân hàng được khai thác công dụng của tài sản. đang sở hữu, tức là sử dụng tiền gửi. Vì vậy, ở khía cạnh này, nó đã chứa đựng nội dung kinh tế của giao dịch song tính – giao dịch gửi và giao dịch cho vay (ở đây là tiền). Như vậy, gửi tiền về bản chất là một hợp đồng đặt cọc mà đối tượng của nó là tiền.
Về bản chất, tiếp cận dưới góc độ pháp lý (BLDS) hay quản lý (quan điểm của cơ quan chủ quản – Ngân hàng Nhà nước) thì quan hệ đặt cọc là Hợp đồng Gửi – Giữ. Và một khi tiền đã được gửi vào ngân hàng, quyền sở hữu số tiền đó chuyển từ người gửi sang ngân hàng thì mọi rủi ro, mất mát, gian lận,… ngân hàng phải chịu chứ không phải khách hàng.
Trong trường hợp nêu trên giữa ông Trần Quang P và Ngân hàng Thương mại đã xuất hiện hợp đồng Đặt cọc – Giữ chỗ thì ông P vẫn có đầy đủ các quyền của chủ sở hữu theo quy định của Bộ luật dân sự bao gồm quyền chiếm hữu, quyền sử dụng và xác định Tuy nhiên, nếu ông P muốn thực hiện các quyền này thì phải đáp ứng các điều kiện do Ngân hàng thương mại quy định do hai bên thoả thuận trong hợp đồng đặt cọc mà hai bên đã ký trước đó, nên sau khi ông P hoàn tất thủ tục gửi vào Ngân hàng TM, số tiền gửi Ngân hàng TM đang giữ là tài sản của Ngân hàng TM và phải chịu mọi rủi ro về tiền của anh P, đối tượng có ảnh hưởng trong hành vi của anh P. Nguyễn Văn T. tội danh là số tiền 900.000.000 đồng của ông Trần Quang P nhưng đã được Ngân hàng thương mại giữ lại thì rõ ràng Ngân hàng thương mại sau đó phải trả lại số tiền này cho ông Trần Quang P. Việc mất tiền là do lỗi của Ngân hàng. . hàng hóa mà anh P hoàn toàn không hay biết. Do đó, việc Ngân hàng Thương mại bị thiệt hại về tài sản và việc tham gia với tư cách là người bị hại trong quá trình tố tụng hình sự là hoàn toàn hợp lý.
Quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 về nạn nhân là rất quan trọng góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ, nhưng trên thực tế việc xác định đúng nạn nhân Cần nghiên cứu kỹ để tránh xác định sai tư cách tham gia tố tụng.
