Nhân công giá rẻ là lợi thế cạnh tranh của Việt Nam từ nhiều năm nay, nhưng người lao động rất dễ mất việc, mạng lưới an toàn lao động không đủ vững chắc để hỗ trợ nếu thị trường đổ vỡ.
Cách đây gần 4 năm, Ly Mí Vàng, 30 tuổi, vượt 2.000 km từ Đồng Văn (Hà Giang) vào Bình Dương tìm việc làm. Anh không biết chữ, không nói được tiếng Việt nên chỉ có thể làm những công việc chân tay. Vàng làm việc tại một công ty sản xuất ghế sofa, thường xuyên tăng ca, mỗi tháng thu nhập hơn 9 triệu đồng. Trừ chi phí ăn ở, đi lại, nam công nhân gửi về quê gần 5 triệu đồng để phụng dưỡng vợ con, mẹ già.
Thất nghiệp, về quê, Ly Mí Vàng mượn bò của một người quen để làm rẫy. Hình ảnh: Phương Oanh
Năm ngoái, Covid-19 nổ ra, Gold mất việc. Anh cùng nhiều đồng hương bắt xe về nhà trước khi có lệnh phong tỏa của địa phương. Nam công nhân không thể nhận được bất kỳ khoản tiền nào từ các gói hỗ trợ của nhà nước. “Lúc đó tôi sợ lắm, nghĩ sẽ ở nhà chứ ở quê không có tiền”, anh Vang nói. Trước đây, thanh niên trong vùng ra khu vực cửa khẩu làm thuê, nhưng từ khi có dịch, Trung Quốc cấm biên, không còn việc làm. Lao động đổ về các nơi để xin vào các nhà máy.
Đầu năm nay, Vàng được một công ty gỗ ở Bình Dương thuê làm nhân viên thời vụ. Sau vài tháng làm nhiều, thu nhập gần 10 triệu đồng, nhà máy bắt đầu giảm đơn hàng, không còn tăng ca, kéo theo đó là cắt giảm lao động. Đầu tháng 7, anh buộc phải về nước trong khi nhiều doanh nghiệp ở thủ đô công nghiệp ngừng tuyển người do lượng đơn hàng xuất khẩu giảm mạnh.
“Tết sắp đến, nhà tôi có 7 người. Chắc tôi lại phải đi”, anh Vang nói khi nhận được thông tin sắp tổ chức một buổi giới thiệu việc làm tại thị trấn Đồng Văn, một vài doanh nghiệp ở Bình Dương. cần người nên anh đã về quê để chiêu mộ.
Ly Mí Vàng là điển hình của lao động giá rẻ, không có nghĩa lý gì ngoài sức khỏe, dễ kiếm việc nhưng cũng nhanh chóng bị đào thải khi doanh nghiệp hết nhu cầu. Ông Bùi Văn Lưu, Giám đốc Trung tâm Dịch vụ việc làm tỉnh Hà Giang cho biết, ngay từ đầu năm, nhiều công ty phía Nam khôi phục sản xuất đã liên hệ với các địa phương để cung ứng lao động. Tuy nhiên, đến giữa năm, trong số 10 người được cử đi thì có 6 người trở về do các nhà máy hết đơn hàng, giảm nhân sự.
Theo anh Luân, lao động trên địa bàn cần cù, chịu khó, làm đủ mọi việc nhưng chỉ làm thủ công vì không có tay nghề, trình độ thấp và chưa từng học qua các lớp đào tạo nghề chính quy.
Theo báo cáo của Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội, đến quý II / 2022, dân số trong độ tuổi lao động của cả nước đạt 51,4 triệu người. Dân số đã ở thời kỳ vàng, nhưng chất lượng lao động vẫn “chưa vàng” khi tỷ lệ học sinh tốt nghiệp được đào tạo có bằng cấp, chứng chỉ đạt trên 26%. Thị trường lao động đang dư thừa người có kỹ năng thấp và thiếu lao động kỹ thuật cao. Chính những hạn chế về trình độ đã khiến người lao động Việt Nam gặp nhiều khó khăn trước những thay đổi lớn như đại dịch và xu hướng chuyển đổi công việc.
Như lúc Covid-19 bùng phát, ngay lập tức tỷ lệ lao động thiếu việc làm và thất nghiệp tăng lên, từ 1,22% trong quý IV / 2019 lên 4,46% (hơn 1,8 triệu người) vào quý III / 2021. Khoảng 2,2 triệu lao động đã chuyển từ thành thị về nông thôn, từ các trung tâm kinh tế lớn đến các tỉnh.
Công nhân may mặc làm việc trong nhà máy do Hong Kong đầu tư tại Tây Ninh. Hình ảnh: An Phương
Theo ông Nguyễn Xuân Sơn, Giám đốc Vận hành Quốc gia của Dịch vụ Gia công Lao động, Manpower Group Việt Nam, nguồn nhân lực giá rẻ vừa là điều kiện hấp dẫn nhưng cũng là điểm yếu để lao động Việt Nam thích nghi khi khởi nghiệp. Công nghiệp nước ngoài đưa công nghệ mới vào sản xuất. Khảo sát về xu hướng tuyển dụng trong quý 3-4 / 2022 do đơn vị thực hiện cho thấy, khoảng 57% doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc tuyển dụng nhân lực chất lượng cao.
Lao động rẻ đồng nghĩa với thu nhập thấp. Khảo sát của Manpower Group cho thấy, bình quân người lao động làm công ăn lương Việt Nam nhận được khoảng 300 USD, tương đương 7 triệu đồng / tháng, thấp hơn nhiều so với lao động trong khu vực (1.992 USD) và thế giới (2.114). ĐÔ LA MỸ).
Một khảo sát khác của Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) cho thấy, so với lao động Trung Quốc và Thái Lan, thu nhập hàng tháng của người Việt Nam làm việc tại các nhà máy Nhật Bản bằng một nửa, chỉ hơn lao động Lào, Campuchia, Myanmar và Philippines, tương đương 236 USD / tháng. , hoặc 5,5 triệu đồng.
“Thu nhập thấp, người lao động không có tiền tiết kiệm nên không tự nuôi được khi mất việc làm. Gói hỗ trợ 1-3 triệu đồng / người trong đợt dịch như muối bỏ biển”, PGS. PGS.TS Nguyễn Đức Lộc, Viện trưởng Viện Đời sống xã hội cho biết, chưa kể nhiều người lao động không nhận được tiền vì vướng thủ tục. Trong khi đó, đến cuối năm ngoái, mới có hơn 15 triệu người tham gia BHXH bắt buộc, chiếm 34% lao động trong độ tuổi. Khi thị trường sụp đổ, nhiều công nhân thất nghiệp sẽ nằm ngoài lưới an toàn.
Một cuộc khảo sát của Viện Đời sống xã hội thực hiện trên 1.000 mẫu vào cuối năm ngoái cho thấy, trước đại dịch 45% người lao động có thu nhập từ 5 đến 7 triệu đồng / tháng, gần 30% có thu nhập dưới 5 triệu đồng. VND, hơn 60% sức lao động không thể tiết kiệm được. Bác sĩ Lộc cho biết, sau đợt dịch, gần một nửa số người tham gia khảo sát nói rằng họ chỉ có thể chịu đựng được một tháng nếu không có việc làm. Nền kinh tế hiện nay phụ thuộc nhiều vào lao động phổ thông trong các ngành dệt may, da giày, điện tử, gỗ … và chủ yếu là xuất khẩu. Vì vậy, thị trường thế giới “hắt hơi, sổ mũi” thì hàng triệu lao động trong nước sẽ khổ.
Công nhân làm việc tại nhà máy Pou Yuen Việt Nam ở Bình Tân (TP.HCM) 100% vốn Đài Loan. Hình ảnh: An Phương
TS Bùi Sỹ Lợi, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội của Quốc hội cho rằng, thị trường lao động ở các thủ đô công nghiệp còn mong manh, dễ bị tổn thương do các địa phương chưa đầu tư đúng mức cho hạ tầng an ninh. Đời sống xã hội. Chẳng hạn, chỉ 8% lao động nhập cư đến TP.HCM ở trọ, số còn lại phải đi thuê trọ. Những người lao động làm việc nhiều năm tại thành phố vẫn được coi là những người tạm trú ngắn hạn. Các dịch vụ y tế và giáo dục cho họ và con cái của họ hầu như không được tính đến. Vì vậy, họ không cảm thấy lưu luyến, dễ dàng bỏ đi.
Theo ông Lợi, khi thu nhập của người lao động còn thấp, gặp sự cố như dịch bệnh thì các gói hỗ trợ của Nhà nước là rất quan trọng để giúp họ vượt qua khó khăn. Tuy nhiên, trên thực tế, các chính sách còn cứng nhắc, thiếu linh hoạt, chưa trao quyền cho các địa phương. Tiền không đến tay người lao động kịp thời cũng là nguyên nhân khiến họ thất vọng và khó gắn bó lâu dài với thành phố.
Tiến sĩ Lê Duy Bình, Giám đốc điều hành Economica Việt Nam cho rằng, lao động giá rẻ là kết quả của quá trình dài các địa phương chấp nhận dòng vốn FDI vào các ngành thâm dụng lao động. Những vấn đề của thị trường lao động Việt Nam đã tồn tại trong nhiều năm, biểu hiện rõ ràng khi dịch bệnh ập đến hoặc nền kinh tế suy thoái.
Theo thống kê của cơ quan chức năng, hơn 90% dòng vốn FDI vào Việt Nam tập trung vào các ngành sản xuất đơn giản như may mặc, chế biến lương thực, thực phẩm, lắp ráp linh kiện điện tử. Đây là những ngành có xu hướng sử dụng lao động trình độ thấp, thậm chí không qua đào tạo.
Dự báo của JICA cũng chỉ ra rằng dân số Việt Nam sẽ già đi “cực nhanh” vào năm 2050, với chỉ 60% dân số trong độ tuổi lao động và một bộ phận dân số trên 60 tuổi. Trừ khi tăng trưởng năng suất và tỷ lệ tham gia thị trường lao động được cải thiện, già hóa dân số dự kiến sẽ dẫn đến tăng trưởng kinh tế chậm hơn đáng kể và tăng khả năng thiếu lao động. Lúc này, Việt Nam sẽ mất lợi thế về lao động giá rẻ trong các ngành kỹ năng thấp và thâm dụng lao động.
Chuyên gia Lê Duy Bình cho rằng, những ngành như gỗ, dệt may, da giày sử dụng hàng triệu lao động không thể là tương lai của Việt Nam. Các doanh nghiệp cũng sẽ phải chuyển đổi để đi lên trong chuỗi giá trị. Vai trò của nhà nước là chuẩn bị cho người lao động trong quá trình chuyển đổi. Nếu không sớm thay đổi đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng cho người lao động, có thể dẫn đến nguy cơ mất khả năng cạnh tranh. Người lao động đối mặt với tình trạng thất nghiệp, không còn nguồn thu nhập nào trong khi hệ thống phúc lợi vẫn chưa thể hỗ trợ hết mình.
“Những lao động như Ly Mí Vàng cần được đào tạo để tham gia làm nông nghiệp công nghệ cao tại địa phương, không thể đi hàng nghìn km để làm công nhân”, ông Bình nói.
Lê Tuyết
