Đón tôi tại Văn chỉ Bình Dân (xã Tân Dân, huyện Khoái Châu, tỉnh Hưng Yên) có ông Mai Sinh Đông, Phó trưởng thôn Bình Dân và bà Nguyễn Thị Huệ, người trông coi Văn chỉ Bình Dân. , rất hài lòng. bị kích thích. Bà Huệ cho biết: “Hôm nay Vân vừa tổ chức đám giỗ anh Tấn Thuật”. Nghe có vẻ hơi lạ, vì vậy tôi nói; “Vậy mối quan hệ giữa Vạn của làng chúng ta và cuộc Khởi nghĩa Bãi Sậy năm nào?”.
Ông Mai Sinh Động kể: “Chính tại Văn Chỉ này, một ngày đầu tháng 4 năm 1883, đã diễn ra lễ chào cờ của ông Đinh Gia Quế. Và cũng chính Văn này đã trở thành đại bản doanh của Bãi Sậy. khởi nghĩa ”. Sau đó, ông Đồng chỉ vào tấm bằng công nhận di tích lịch sử được treo trang trọng ngay cạnh bàn thờ. “.
Theo ghi chép, Bình Dân Văn Chỉ được xây dựng từ lâu đời, nơi đây thờ các vị tổ của huyện Khoái Châu nói chung và của làng Bình Dân nói riêng. Sách còn cho biết: Trong thời kỳ khoa cử, cả phủ Khoái Châu có 30 người đỗ tiến sĩ, riêng làng Bình Dân có 9. Điều đó cho thấy nơi đây là vùng “đất học” nổi tiếng. Văn Chỉ hiện nay đã trải qua nhiều lần trùng tu, lần trùng tu lớn nhất là khi Pháp tấn công vào căn cứ Khởi nghĩa Bãi Sậy, chúng đã phá hủy Văn Chỉ. Được biết, sắp tới, tỉnh Hưng Yên sẽ đầu tư kinh phí lớn để xây dựng lại Bình Dân Văn Chỉ để xứng tầm với ý nghĩa lịch sử, văn hóa của khu di tích này.
Người khởi xướng và người lãnh đạo đầu tiên
Ngày 27 tháng 3 năm 1883, quân Pháp do Trung úy Trentimian chỉ huy cho một nhóm bộ binh trên tàu hạng nhẹ tấn công thành Hưng Yên. Tuần phủ Nguyễn Đức Đạt, tức Tôn Thất Phiên, không chống cự nổi, bỏ trốn vào kinh thành. Quân Pháp chiếm được thành Hưng Yên mà không mất một viên đạn. Vì quá bất bình và phẫn nộ, ông Đinh Gia Quế, người Chánh Tuần, đã chiêu mộ nghĩa quân đánh Pháp. Và ông Đinh Gia Quế đã chọn Văn chỉ Bình Dân làm điểm xuất quân.
“Vậy ông Đinh Gia Quế là người khởi xướng và lãnh đạo đầu tiên của cuộc khởi nghĩa Bãi Sậy, phải không ông Tấn Thuật?” – Tôi hỏi. Ông Mai Sinh Đông và bà Nguyễn Thị Huệ đều gật đầu. Tôi hỏi lại: “Vậy ông Đinh Gia Quế là người như thế nào? Và tại sao họ lại chọn Văn chỉ Bình Dân làm nơi dấy binh chống Pháp? ” Ngày 10 tháng 12 năm 1825), quê quán ở làng Nghiêm Xá, huyện Thường Tín, (nay thuộc xã Nghiêm Xuyên, huyện Thường Tín, TP. Hà Nội), thuở thiếu thời, Đinh Gia Quế theo học chữ Nho, thi đậu, đỗ Trạng nguyên. Tuy nhiên, sau đó ông chuyển về làng Thổ Bình, tổng Bình Dân, huyện Đông Yên, phủ Khoái Châu (nay thuộc xã Tân Dân, huyện Khoái Châu, tỉnh Hưng Yên) làm nghề dạy học và coi nơi đây là quê hương của mình. .Do có uy tín trong vùng, ông được triều đình ban chức Tham tri, rồi thăng Tham tri huyện Đông Yên, phủ Khoái Châu.
Và ngày 6 tháng 4 năm 1883, đúng 10 ngày sau khi thành Hưng Yên thất thủ, ông Đinh Gia Quế phất cờ khởi nghĩa với sự giúp sức của danh sĩ Nguyễn Đình Mại, một người có uy tín ở làng Bình Dân. Việc ông Đinh Gia Quế chọn Văn Chỉ Bình Dân làm nơi xuất quân là có lý do chính đáng. Đầu tiên, vị trí này thuộc tổng Bình Dân và cũng ở ngay sát làng Thổ Bình mà ông Quế coi là quê hương của mình. Thứ hai là việc chọn Vân chỉ làm nơi nuôi quân, cho thấy “Cuộc khởi nghĩa này là chính nghĩa và lấy giáo dục làm phương châm hoạt động. Thứ ba, chỉ bằng màn “tế cờ” ở Văn Chỉ Bình Dân mới có thể gây tiếng vang và tạo “sức hút” ngay tại chỗ, bất cứ một cuộc ra quân nào mà không biết dựa vào dân, dựa vào dân quê.
Nghe tin đồng chí Đinh Gia Quế phất cờ chính nghĩa, nhân dân nô nức đi theo. Nam thanh niên trên địa bàn tỉnh Khoái Châu cũng như các huyện lân cận trên địa bàn tỉnh Hưng Yên như Mỹ Hào, Văn Giang, Yên Mỹ đổ về Văn Chỉ Bình Dân tụ tập. Chuyện kể rằng, ông Đinh Gia Quế khi ấy còn tự xưng là ông Đồng Quán vì có vẻ là “chức tước” nên người ta còn gọi ông là ông Đồng Quế.
Mùa xuân năm 1885, do bệnh nặng, ông Đinh Gia Quế qua đời. Từ đây, cuộc khởi nghĩa Bãi Sậy do Tả quân Nguyễn Thiện Thuật lãnh đạo.
Nhà lãnh đạo thứ hai
Đón tôi tại nhà thờ họ Nguyễn thôn Xuân Đào (xã Xuân Dục, thị xã Mỹ Hào, tỉnh Hưng Yên) có ông Nguyễn Văn Tác trưởng chi họ Nguyễn thôn Xuân Đào và các ông Nguyễn Tất Xí, Nguyễn Tất Nghiêm. cho biết: “Họ Nguyễn của làng Xuân Đào đã sinh sống ở đây từ mấy thế kỷ nay. Đó là những hậu duệ của Nguyễn Trãi sau “sự kiện Lệ chi viên” đã chạy về đây ở ẩn, lập nghiệp. Họ Nguyễn ở làng Xuân Đào có 4 chi (Giáp, Ất, Bính, Đinh). Tac gia cho biet: “Chi Nguyen Thien Thuat chi trich. Nguyễn Thiện Thuật là hậu duệ đời thứ 13 của Nguyễn Trãi, anh hùng dân tộc – danh nhân văn hóa thế giới. Tôi giật mình. Hóa ra Nguyễn Thiện Thuật thuộc dòng dõi quý tộc. Thảo nào bức bích họa treo trong Nhà thờ dòng họ Nguyễn Xuân Đào mang dòng chữ “Quốc quỷ, đồng uý”, nghĩa là “Chung sức đồng lòng”.
Nguyễn Thiện Thuật tên tự là Mạnh Hiếu, một cái tên thể hiện chí khí của một người vì dân, vì nước. Ông sinh năm 1844, là con trai cả của nhà Nho Nguyễn Súy. Năm 1876, Nguyễn Thiện Thuật đi thi Nho học nhưng chỉ đỗ Cử nhân, được triều Nguyễn cử đi làm quan ở một số nơi.
Khi Pháp đem quân sang xâm lược nước ta và đưa quân ra Bắc lần thứ hai (1882 – 1883) và lần lượt đánh chiếm các tỉnh, lúc bấy giờ Nguyễn Thiện Thuật đang làm Đốc học Hưng Hóa và nghĩa vụ quân sự. Sơn Tây chống lệnh triều đình và nêu cao ý chí đánh Pháp. Thuật đến Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh ngày nay, nơi ông từng làm quan ở đó, chiêu mộ nghĩa quân. Tin ở Khoái Châu có ông Đinh Gia Quế phất cờ khởi nghĩa chống Pháp nên Nguyễn Thiện Thuật tìm cách liên kết. Và dù vua Tự Đức ra lệnh bãi bỏ, Nguyễn Thiện Thuật một lần nữa chống lại. Tháng 7 năm 1885, vua Hàm Nghi ban chiếu Cần Vương, Nguyễn Thiện Thuật rất vui mừng nên quyết định ra trận với Khởi nghĩa Bãi Sậy. Tại đây ông đã tỏ ra xứng đáng với vai trò lãnh đạo của mình và khi ông Đinh Gia Quế mất, ông được suy tôn là thủ lĩnh của cuộc khởi nghĩa Bãi Sậy. Nguyễn Thiện Thuật đã biến cuộc biểu tình tự phát thành một phong trào kháng chiến có tổ chức. Do cuộc khởi nghĩa Bãi Sậy và bản thân người lãnh đạo cuộc khởi nghĩa đã tích cực hưởng ứng phong trào Cần Vương ở Bắc Kỳ, vua Hàm Nghi đã phong Nguyễn Thiện Thuật làm Bắc Kỳ Hiệp thống quân vụ, để làm hạt nhân tập hợp các quan lại tiến bộ và nhân dân Bắc Kỳ kháng Pháp.
Khởi nghĩa Bãi Sậy nhanh chóng lan rộng khắp tỉnh Hưng Yên và các tỉnh Thái Bình, Hải Dương, câu kết với một số thủ lĩnh Cần Vương khác như Tạ Hiện ở Thái Bình, Nam Định tạo thành phong trào sâu rộng. trải rộng ở các tỉnh đồng bằng Bắc Bộ trong những năm 1885-1889. Vì sức lan tỏa của cuộc khởi nghĩa và uy thế của nghĩa quân Bãi Sậy với vai trò lãnh đạo của Nguyễn Thiện Thuật, nên cuộc khởi nghĩa Bãi Sậy đã gắn liền với tên tuổi Nguyễn Thiện Thuật.
Năm 1888, Nguyễn Thiện Thuật trao quyền chỉ huy cuộc khởi nghĩa Bãi Sậy cho em trai là Nguyễn Thiện Kế và các anh là Nguyễn Thiện Hiền, Nguyễn Thiện Đường và các binh sĩ khác. Nguyễn Thiện Thuật bí mật sang Trung Quốc mưu tính lâu dài nhưng không thành. Ông mất vì bệnh vào ngày 25 tháng 5 năm 1926 tức ngày 14 tháng 4 năm Bính Dần. Năm 2005, mộ của ông được di quan về Việt Nam, cải táng tại quê nhà Xuân Dục, thị xã Mỹ Hào. Lăng mộ và đền thờ Nguyễn Thiện Thuật được công nhận là di tích.
Cũng phải nói thêm rằng: Sau khi vua Hàm Nghi bị Pháp bắt, Phong trào Cần Vương bắt đầu suy yếu, quân Pháp đẩy mạnh đàn áp. Khởi nghĩa Bãi Sậy cũng “kiệt quệ” dần. Ông Nguyễn Tất Nghiêm kể: “Ông Nguyễn Thiện Đường bị Pháp phục kích, bắn bị thương nặng, mất nhiều máu, ông Nguyễn Thiện Kế cũng bị Pháp bắt, đày ra Côn Đảo. Trước đó, Nguyễn Thiện Hiền cũng bị giết tại trận và ngay cả con trai cả của Thuật là Nguyễn Thiện Tuyển cũng bị Pháp bắn và chặt đầu, với những tổn thất và thương vong đáng kể.
Đến năm 1892, cuộc khởi nghĩa Bãi Sậy suy tàn, kết thúc 9 năm khởi nghĩa chống Pháp của nông dân Hưng Yên nói riêng và đồng bằng Bắc Bộ nói chung.
