Trao đổi với phóng viên Báo Quân đội nhân dân, PGS.TS. GS, TSKH Trần Trí Trác, nhà nghiên cứu, lý luận, phê bình sân khấu bày tỏ băn khoăn về vấn đề trên.
Phóng viên (PV): Anh đánh giá thế nào về vấn đề hư cấu trong dàn dựng tác phẩm sân khấu?
PGS.TS Trần Trí Trác: Trong sáng tạo nghệ thuật, tác phẩm nào cũng phải có hai phần: phần từ đời thực và phần từ hư cấu của nghệ sĩ. Chúng ta có thể so sánh một cách hình ảnh: Tác phẩm nghệ thuật là cánh diều, tác phẩm hư cấu của nghệ sĩ là sợi dây, còn hiện thực lịch sử là mặt đất. Một con diều có thể bay mà không cần một sợi dây nối nó với mặt đất. Sự thống nhất giữa các bộ phận của con diều, độ bay cao, bay thấp, sự kỳ diệu của con diều là do tài năng của người tạo ra nó.
Kịch lịch sử là một tác phẩm nghệ thuật. Vì vậy, một vở kịch lịch sử đích thực chắc chắn phải mang đến cho người xem những bài học quý giá về nhân cách sống thông qua vẻ đẹp tâm hồn của các nhân vật lịch sử, khiến người xem xúc động và gợi nhớ cho họ nhiều cảm xúc. Hãy suy nghĩ về cuộc sống ngày hôm nay. Vì vậy, nghệ sĩ có quyền hư cấu, hư cấu để tạo hình tượng, hư cấu mới có giá trị thẩm mỹ, không có hư cấu và không có tác phẩm nghệ thuật nào cả. Nếu không, hãy mời họ đọc sách lịch sử hoặc xem các vở kịch tư liệu lịch sử.
Không có tác giả lớn nào mà không hư cấu, ví dụ vở “Vũ Như Tô” của Nguyễn Huy Tưởng, sự thật lịch sử có vua, có Vũ Như Tô, nhưng tác giả hư cấu Đàm Thiêm lại mang nhân vật Đàm Thiêm. giá trị thẩm mỹ. Hay trong vở kịch về chiến thắng vĩ đại của Quang Trung ở Thăng Long, ông chỉ đạo quân sĩ mang cành hoa đào về báo tin chiến thắng cho công chúa Ngọc Hân ở kinh thành Phú Xuân (Huế). Đó là hư cấu, nhưng khán giả thấy nó có ý nghĩa bởi nó chứa đựng hình ảnh và thẩm mỹ về tình yêu của Quang Trung với Ngọc Hân, với Bắc Hà và kinh đô Huế … Có thể thấy rõ, người nghệ sĩ tự do hư cấu nhưng cuối cùng phải đi đến kết khán giả thừa nhận nó như một sự thật lịch sử.
PV: Kho tàng lịch sử Việt Nam có rất nhiều câu chuyện và chân dung các nhân vật nổi tiếng. Để khai thác nguyên liệu, chắc chắn không thiếu. Vậy những tồn tại, yếu kém của sân khấu hiện nay là gì?
PGS.TS Trần Trí Trác: Với bộ môn lịch sử, đòi hỏi người nghệ sĩ phải có chuyên môn và tài năng, đọc nhiều, am hiểu sâu sắc. Trước câu chuyện lịch sử, nếu hư cấu làm mất cảm nhận về hiện thực, khán giả không chấp nhận thì đó là thất bại. Ví dụ, gần đây, tôi có xem một vở kịch nói về việc Lê Lợi trả gươm thần ở hồ Hoàn Kiếm, nhưng Lê Lợi lại đứng trên cầu Thê Húc trong đêm trăng vàng. Ôi chết mất thôi, cầu Thê Húc được xây dựng từ thế kỷ 19 thời Nguyễn, còn Lê Lợi là thế kỷ 15, làm sao có thể đứng trên cầu Thê Húc trả gươm thần? Hay vở kịch về Trưng Trắc cưỡi voi đánh giặc nhưng lại đội mũ của Nam Phương hoàng hậu thế kỷ 20 … Cũng hư cấu nhưng phi lịch sử, nếu sự bịa đặt đó không có thật thì lịch sử sẽ thất bại. , vở diễn sẽ bị khán giả chỉ trích, quay lưng.
Vì vậy, bạn có quyền sáng tạo, bạn có quyền quyết định, nhưng bạn không thể vượt quá logic lịch sử, vượt quá sự thật của lịch sử. Hãy cùng viết nên một bộ phim lịch sử bằng 3 kiềng ba chân: Bản lĩnh văn hóa, bản lĩnh chính trị và bản lĩnh thẩm mỹ. Nếu không có đủ 3 yếu tố thì không thể viết được phim cổ trang.
PV: Phải chăng đó cũng là lý do mà sân khấu lần này chưa có tác phẩm xuất sắc chứ chưa nói đến tác phẩm đỉnh cao, thưa ông?
PGS.TS Trần Trí Trác: Làm nghệ thuật nói chung và sân khấu nói riêng cần quan tâm đến 3 vấn đề: Tác giả, diễn viên và khán giả. Nhưng hiện nay, chúng ta mới chỉ đào tạo diễn viên mà thiếu đào tạo tác giả. Tôi được biết, hàng năm, quá trình tuyển sinh của các trường nghệ thuật rất khó tìm được nguồn nhân lực sáng tạo. Nhiều tác giả có tên trong các vở diễn đều là tay ngang, nhưng tay ngang có thể tùy cơ, ứng khẩu … Trong khi nghệ thuật sân khấu đòi hỏi tài năng, tâm huyết và sự chuyên nghiệp.
Thêm vào đó, sân khấu ngày nay chưa có mẫu chân dung con người đương đại, một số tác giả đang thử nghiệm làm sao để có những tác phẩm phù hợp với cơ chế thị trường, nên giới văn nghệ sĩ chúng ta cũng không tìm được chân dung để viết về. Điều này đồng nghĩa với việc không có tác phẩm nào để lại dấu ấn của thời hiện đại. Thế là tác giả quay lại đề tài lịch sử, đề tài cũ, nhưng viết về lịch sử không thể vượt qua các tác giả đi trước, nên phải viết tác phẩm lịch sử địa phương, theo nhu cầu. của địa phương để phục vụ lễ hội, nhiệm vụ hội nghị… mà quên mất vấn đề cốt lõi, đã là công trình lịch sử thì phải lấy từ xưa. Vì vậy, hầu hết các vở diễn tham gia hội diễn, liên hoan thời gian qua chỉ mang tính chất địa phương, nêu văn hóa, con người, đời sống địa phương… mà chưa thoát khỏi lũy tre làng để vươn xa. tính phổ biến, tính hợp thời.
Sân khấu được thể hiện bằng ngôn ngữ hành động, mỗi loại hình sân khấu có những hành động khác nhau, nhưng ngày nay, sân khấu của ta chỉ diễn theo một hành động của tuồng – loại hiện thực – nên chèo, tuồng,… cải lương cũng… hiện thực. sự mô tả. Chính vì vậy mà khán giả không mặn mà, mất dần khán giả và càng khó tìm được tác phẩm đỉnh cao.
PV: Xin chân thành cảm ơn!
ÚC (thực hiện)
