Belarus tập trận và có những tuyên bố cứng rắn với phương Tây, nhưng đây được coi là đòn giáng đối với Minsk, bởi khó có khả năng Tổng thống Lukashenko sẽ đưa quân vào Ukraine.
Trong tháng này, Bộ Quốc phòng Belarus đã tổ chức các cuộc diễn tập quân sự quy mô lớn tại 3 khu vực của nước này, bao gồm khu vực gần biên giới với Ba Lan và Ukraine. Các binh sĩ Belarus, với sự hỗ trợ của Nga, thực hành tình huống “giải phóng lãnh thổ bị địch tạm chiếm” và giành lại quyền kiểm soát khu vực biên giới.
Động thái này làm dấy lên đồn đoán rằng Belarus có thể đẩy mạnh hỗ trợ chiến dịch quân sự của Nga, thậm chí đưa quân vào Ukraine. Tướng Oleksii Hromov, Phó Cục trưởng Cục Tác chiến Bộ Tổng tham mưu Quân đội Ukraine cho biết, cuộc tập trận nhiều khả năng mô phỏng nỗ lực đánh chiếm một số lãnh thổ Ukraine gần biên giới với Belarus.
“Nhiều khả năng ‘lãnh thổ bị mất’ mà họ đang nói đến là các khu vực biên giới Ukraine như Volyn, Rivne và Zhytomyr”, Hromov nói, đồng thời lưu ý rằng quân đội Ukraine đã sẵn sàng cho bất kỳ tình huống nào.
Trong cuộc xung đột Ukraine, Tổng thống Alexander Lukashenko đã cho phép Nga sử dụng lãnh thổ Belarus để tiến hành hàng trăm cuộc không kích nhằm vào các mục tiêu ở Ukraine. Tuy nhiên, ông Lukashenko không gửi quân tới Ukraine để hỗ trợ Nga, đồng minh thân cận nhất của Belarus.
Vị trí của Belarus. Đồ họa: Bưu điện Washington.
Sau cuộc tập trận mới nhất của Belarus, nhiều người đặt câu hỏi liệu Minsk có ý định thay đổi chiến thuật và triển khai quân tới Ukraine để hỗ trợ chiến dịch quân sự của Moscow hay không, nhất là khi lực lượng Nga gần đây liên tục phải rút lui sau cuộc phản công chớp nhoáng của Kiev. Tháng trước, ông Lukashenko nói rằng máy bay chiến đấu của Belarus đã được điều chỉnh để có khả năng mang vũ khí hạt nhân theo thỏa thuận với Nga. Ông cảnh báo Mỹ và các đồng minh không nên thực hiện “các hành động khiêu khích” chống lại Belarus, lưu ý rằng Minsk “đã lựa chọn các mục tiêu để trả đũa”.
Tuy nhiên, Tatsiana Kulakevich, nhà nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Nga, châu Âu và Á-Âu thuộc Đại học Nam Florida, cho rằng Belarus có nhiều lý do để không đưa quân vào Ukraine và cuộc tập trận chỉ là “đòn gió”. của Minsk nhằm vào Kiev.
Theo Kulakevich, nếu đưa quân đến Ukraine, Tổng thống Lukashenko sẽ có nguy cơ mất quyền kiểm soát các lực lượng vũ trang của mình.
Bất kỳ đơn vị quân đội nào được Belarus cử đến Ukraine sẽ phải chịu sự chỉ huy của các sĩ quan Nga. Động thái này, kết hợp với xu hướng hợp tác ngày càng sâu rộng giữa hai nước, có thể thúc đẩy khả năng liên kết kinh tế, cơ cấu quân sự cũng như chính trị giữa Nga và Belarus.
Năm 1999, Tổng thống Lukashenko đã ký một thỏa thuận với Tổng thống Nga lúc bấy giờ là Boris Yeltsin nhằm xây dựng sự thống nhất về kinh tế và chính trị giữa hai nước, nhưng thỏa thuận này đã không được thực hiện đầy đủ. Các chuyên gia ước tính rằng thỏa thuận sẽ làm giảm quyền lực của Lukashenko nếu được thực thi đầy đủ.
Tuy nhiên, hợp tác giữa Nga và Belarus đã đi vào chiều sâu đáng kể kể từ năm 2020, khi Tổng thống Vladimir Putin hỗ trợ Belarus trấn áp các cuộc biểu tình quy mô lớn phản đối kết quả bầu cử. Quyết định nhận hỗ trợ từ Nga của ông Lukashenko được coi là bước ngoặt lớn sau nhiều năm cố gắng đi theo chính sách cân bằng Đông – Tây.
Các phương tiện quân sự của Nga chuẩn bị rời sân ga sau khi đến Belarus vào tháng Giêng. Ảnh: AP.
Vào tháng 11 năm 2021, cùng với các thỏa thuận kinh tế và năng lượng, các nhà lãnh đạo của Nga và Belarus đã thông qua một học thuyết quân sự chung mới. Sau đó, vào tháng 2 năm nay, Moscow và Minsk đã tổ chức các cuộc tập trận chung gần biên giới giữa Belarus và Ukraine, tạo ra cái cớ hoàn hảo để Nga đưa khoảng 30.000 quân vào lãnh thổ láng giềng và chuẩn bị cho chiến tranh. Dịch bệnh ở Ukraine ngày 24/2.
Tuy nhiên, Lukashenko đã tích cực phi quân sự hóa quân đội Belarus kể từ khi xung đột quân sự Ukraine bùng nổ, bằng cách chuyển giao thiết bị quân sự và đạn dược cho Putin. Đến tháng 8, Nga đã nhận được hơn 12.000 tấn đạn dược từ Belarus. Những bước đi này làm giảm áp lực cho ông Lukashenko trong việc điều động quân đội trực tiếp tham gia chiến dịch ở Ukraine.
“Những biện pháp như vậy có lẽ phản ánh sự cảnh giác của ông Lukashenko về khả năng quân đội Belarus nằm dưới sự chỉ huy của Nga, có nên gửi quân tới Ukraine hay không. Bởi điều đó sẽ tạo cơ hội cho Moscow thiết lập sự hiện diện quân sự lâu dài ở Belarus , dẫn đến khả năng làm suy yếu quyền lực của Lukashenko ”, Kulakevich nói.
Lý do thứ hai là các lệnh trừng phạt đã làm suy yếu sự ủng hộ từ các đồng minh trong nước của ông Lukashenko, theo ông Kulakevich.
Tổng thống Lukashenko đang nắm quyền, nhưng một số người thân cận với nội các của ông tỏ ra phản đối việc ủng hộ cuộc chiến của Nga ở Ukraine. Xung đột quân sự kéo dài ở Ukraine đã dẫn đến áp lực trừng phạt tiếp tục đối với các nhà lãnh đạo kinh tế và doanh nghiệp Belarus, cũng như các lệnh trừng phạt nhắm vào các nhà lãnh đạo quân sự của nước này.
Vào tháng 4, ông Lukashenko đã cố gắng tổ chức các cuộc đàm phán bí mật với phương Tây nhưng không thành công. Ngày 6/4, Ngoại trưởng Belarus Vladimir Makei đã bí mật gửi thư yêu cầu các nước Liên minh châu Âu từ bỏ chính sách trừng phạt và khôi phục đối thoại với Belarus. Tuy nhiên, EU đã không trả lời và bức thư đã bị rò rỉ cho các phương tiện truyền thông.
Một lý do khác khiến ông Lukashenko khó điều động quân đội tham chiến ở Ukraine là người dân Belarus không ủng hộ cuộc chiến của Nga.
Đa số người dân Belarus không muốn đất nước của họ tham gia vào cuộc chiến chống Ukraine. Theo một cuộc thăm dò của Chatham House hồi tháng 8, chỉ 5% người Belarus ủng hộ việc gửi quân tới hỗ trợ Nga, trong khi 2% muốn Minsk sát cánh cùng Kiev. Khoảng 70% người Belarus cho biết họ phản đối việc tham gia cuộc xung đột.
Những lời kêu gọi hòa bình của Lukashenko phản ánh mong muốn của phần lớn công chúng đất nước. Việc giữ quân đội tránh xa chiến tranh cho phép ông Lukashenko xoa dịu những bất bình của công chúng sau cuộc bầu cử tổng thống năm 2020, trong đó nhiều người cáo buộc ông gian lận cuộc bầu cử.
Đồng thời, người Belarus cũng thể hiện tình đoàn kết với Ukraine. Vào ngày 26 tháng 3, khoảng 200 tình nguyện viên Belarus đã gia nhập tiểu đoàn Kastus Kalinouski, được đặt theo tên của một nhà văn và nhà cách mạng Belarus thế kỷ 19, và tuyên thệ gia nhập các lực lượng vũ trang Ukraine. Hai tháng sau, ngày 21 tháng 5, tiểu đoàn tuyên bố mở rộng thành trung đoàn.
Tổng thống Belarus Alexander Lukashenko (bên ngoài) và Tổng thống Nga Vladimir Putin tại Điện Kremlin, Moscow vào tháng 9 năm 2021. Hình ảnh: AFP.
Nhà nghiên cứu Tatsiana Kulakevich cho rằng nguyên nhân cuối cùng là Belarus không có lực lượng quân sự dư thừa để hỗ trợ Nga.
Phần lớn binh sĩ phục vụ trong quân đội Belarus là lính nghĩa vụ, vì vậy nhiều người trong số họ có thể chỉ quan tâm đến việc hoàn thành thời gian cần thiết. Số lượng quân nhân chuyên nghiệp ở Belarus chỉ khoảng 45.500 người, chưa đến 1% dân số.
Ông Kulakevich nói: “Quân đội Belarus có thể hiểu rõ ràng rằng bất kỳ người lính nào được cử đến chiến đấu ở Ukraine đều có thể từ chối phục vụ hoặc cố gắng đào tẩu.
Lực lượng đặc biệt của Belarus, ước tính khoảng 4.000-6.000 người, đóng một vai trò quan trọng trong nước. Năm 2020, cùng với cảnh sát, lực lượng này đã tham gia tích cực vào việc trấn áp các cuộc biểu tình. Do đó, giới quan sát cho rằng ông Lukashenko không thể từ bỏ đội quân này vì chúng giúp đảm bảo quyền lực của ông.
Sau khi Nga công bố lệnh động viên một phần vào ngày 21 tháng 9, có thông tin cho rằng Belarus cũng sẽ phát lệnh động viên. Tổng thống Lukashenko sau đó đã lên tiếng phủ nhận, nói rằng đây là tin giả do những người chống đối chính phủ lan truyền.
“Với cán cân quyền lực yếu hơn so với Nga, Tổng thống Lukashenko không có lựa chọn nào khác ngoài việc lắng nghe những yêu cầu của Moscow. Tuy nhiên, việc nhà lãnh đạo Belarus miễn cưỡng gửi quân tới Ukraine cho thấy ông ấy nhận thức sâu sắc rằng cần phải duy trì một nhà nghiên cứu Kulakevich nói.
Thanh Tâm (Theo Bưu điện Washington)
