Nghệ nhân ưu tú Lò Văn Lanh, gần 90 tuổi, ở bản Cang Na, phường Trung Tâm, thị xã Nghĩa Lộ, tỉnh Yên Bái đã dành cả cuộc đời để nghiên cứu, sưu tầm và phục dựng 6 điệu múa Xòe cổ, được coi là cội nguồn của các các điệu nhảy. Ông Biến cho biết, điệu múa Xòe đã theo người Thái bao đời nay cho đến ngày nay.
Trong các tài liệu còn ghi lại, người Thái khi đến Mường Lò, kinh tế truyền thống là nông nghiệp, sống quần tụ thành từng bản trên lưu vực, ven sông, suối. Trong cuộc mưu sinh để tồn tại và phát triển, người Thái luôn cần cù, sáng tạo trong lao động sản xuất, chinh phục thiên nhiên, chống thú dữ. Mỗi khi hoàn thành một công trình vĩ đại, chinh phục thiên nhiên hay hạ gục kẻ thù và thú rừng, mọi người lại nắm tay nhau không phân biệt nam nữ, già trẻ, nhảy múa ăn mừng quanh đống lửa. Hoạt động đó được lặp đi lặp lại nhiều lần, nâng dần lên cả về vận động và ý thức, hình thành nên những điệu múa xòe. Vì vậy, có thể nói các điệu múa Xòe là sự mô phỏng hoạt động lao động sản xuất và phản ánh đời sống văn hóa tinh thần của người Thái.
Qua nhiều năm, Xòe được lưu giữ và phát triển thành một không gian văn hóa khổng lồ về mặt thể tích trong cộng đồng. Các điệu múa dân gian này diễn ra thường xuyên vào các dịp lễ, tết nhưng mức độ và hình thức thể hiện có khác nhau. “Gần nhau nhất là từ cấp trên, cấp dưới, già trẻ lớn bé, muốn thân thì chỉ có thân, thể hiện sự bình đẳng rất cao nên người Thái có những dịp vui như đám cưới, đám hỏi tại gia. “Năm mới hay lễ hội nào mà không có Xòe thì không vui, không thành công”, nghệ nhân Lò Văn Lanh cho biết.
Nghệ nhân Điểu Thị Siêng ở xã Nghĩa An, thị xã Nghĩa Lộ, tỉnh Yên Bái cho biết: “Người Thái quan niệm“ không xòe lúa thì không sướng, không xòe thì không sướng, không xòe thì trai gái không thành ”. đôi lứa … “. Chính vì vậy mà trong bất cứ cuộc vui nào, các mối quan hệ rộng mở. Tình đoàn kết cộng đồng dường như được sâu đậm hơn, công việc suôn sẻ, thuận lợi hơn. Với ý nghĩa đó, điệu múa Xoè không bao giờ tách rời khỏi cuộc sống, sinh hoạt hàng ngày và luôn có mặt trong các lễ hội cộng đồng, các nghi lễ tôn giáo và các hoạt động văn hóa của dân tộc Thái.
Theo nữ nghệ nhân, Xòe Thái có nhiều làn điệu, nhưng tất cả đều có nguồn gốc và cải biên từ 6 điệu múa Xòe cổ. Những điệu múa cổ này không chỉ để biểu diễn mà còn mang cả những quan niệm về lối sống, nếp nghĩ, nếp sinh hoạt của cộng đồng người Thái từ bao đời nay.
Các điệu múa vươn cổ gồm có: “Khánh khánh” (Chắp tay): “Khăn nhôm” (Quăng khăn), Đờn hôn (Bước tới, lui), Phà Xì (Bố), Khăm khăn gói (Nâng khăn. mời rượu). ) và “Fucking in the Top” (Vỗ tay vào vòng tròn). Khi biểu diễn các điệu múa cổ này, các cô gái Thái sẽ phải mặc trang phục truyền thống gồm: váy, khăn piêu và khăn Piêu.
“Các điệu múa Xoe đều do ông cha, bà mẹ để lại, là tài sản quý giá của bao thế hệ. Những điệu múa Xoè như thức ăn, nước uống hàng ngày”, nghệ nhân Điểu Thị Sướng nói.
Vùng đất Mường So cổ (gồm các xã Bản Lang, Khổng Lao và Mường So, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu) còn được biết đến là nơi phát tích ra các làn điệu Xoè Thái cổ. Theo chị Tao Thị Phê ở bản Hôi Én, xã Mường So – thành viên đội múa Xòe chuyên biểu diễn phục vụ khách của Vua Thái – Đèo Văn Ơn trước đây cho biết: Hồi đó, đội Xòe có về vùng Mường So. . 20 người trong độ tuổi từ 12 đến 15.
“Trước đây, mỗi khi quan họ có khách, con cháu trong đội múa đều đi về đây, múa ở Lào Cai, Sa Pa, Bát Xát, Mường Hum và tận Hà Nội, hay mỗi khi người ta tổ chức đám cưới. Lễ. Khi họ mời đi đám cưới, vui chơi gì thì chúng tôi cũng chỉ đi cho vui “, bà Phê nhớ lại.
Theo ông Nông Văn Não, nghệ nhân Mường So, Xòe Thái được biết đến với 36 điệu múa, nhưng nổi bật nhất là các điệu múa ngày xuân như: xòe nón, xòe khăn, xòe quạt, xòe nhạc, xòe vòng … Trước đây, múa Xòe ban đầu rất đơn giản, không có quy trình nào, gọi là có chân tay thì động tác như vậy, nhưng dần dần người ta nâng cao chất lượng điệu múa. Làm lan cũng rất phổ biến, có nghĩa là ai cũng biết cách làm lan nên chúng tôi rủ nhau đi rải thì sẽ thu hút được nhiều người tham gia ”, ông Não cho biết thêm.
Trên địa bàn tỉnh Điện Biên, trong các lễ hội Xên bản, Xên mường và nhiều lễ hội truyền thống cũng như các lễ hội lớn nhỏ khác đều có diễn xướng Xòe dưới nhiều hình thức như: xòe vòng tròn, xòe khăn, xòe quạt … tác động hai chiều giữa thực hành nghi lễ và Xòe Thái, cả hai loại hình di sản này cùng tồn tại và bổ sung cho nhau. Bà Lò Thị On, ở xã Noong Hẹt, huyện Điện Biên cho biết: “Xòe được múa trong mỗi dịp vui, hội. Người Thái chúng tôi lưu truyền điệu múa này từ xưa đến nay. Mỗi điệu múa Xòe có một nét riêng. cách thể hiện khác nhau nhưng không hề thay đổi theo thời gian, hồi nhỏ tôi truyền những điệu Xòe đó, đến nay hơn 60 tuổi tôi vẫn truyền như thế ”.
Nhạc cụ cho làn điệu Xòe thường là: khèn, khèn, khèn, trống, chiêng, chũm chọe, pipa, bang bu, makhnhh,… Những nhạc cụ này và âm thanh phát ra từ đồ trang sức bằng bạc. đeo quanh thắt lưng của người phụ nữ Thái tạo ra âm thanh rộn ràng, giàu nhịp điệu như mời gọi bất cứ ai.
“Từ nhỏ tôi đã học đánh trống, cồng chiêng, lâu dần nó trở thành niềm đam mê của tôi, giờ dù tuổi cao nhưng mỗi dịp làng có lễ hội đón xuân mới… Tôi và bà con trong làng vẫn hăng hái tham gia đánh trống chiêng, thổi chiêng cho mọi người cùng vui, quên hết vất vả, mệt nhọc. ”Anh Lù Văn Bánh, nghệ nhân thổi sáo, múa trống bản Na cho biết. Bản Va, xã Viềng Lạn, huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La.
Từ năm 2016, tỉnh Yên Bái và các tỉnh: Điện Biên, Sơn La, Lai Châu đã phối hợp chặt chẽ với Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Bộ Ngoại giao và các Bộ, ngành liên quan xây dựng hồ sơ “Nghệ thuật Xòe Thái” trình để UNESCO đưa vào danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Ngày 15/12/2021, tại cuộc họp của Ủy ban liên Chính phủ về Công ước bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO năm 2003 diễn ra tại Paris (Pháp), di sản nghệ thuật Xòe Thái của Việt Nam đã chính thức được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể. Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
