Biên giới – Cồng chiêng là một loại hình văn hóa độc đáo và hấp dẫn của dân tộc Mường, tỉnh Hòa Bình. Từ bao đời nay, tiếng cồng chiêng luôn gắn liền với phong tục, tập quán, nghi lễ trong đời sống tâm linh của người Mường. Văn hóa cồng chiêng được sáng tạo và lưu truyền hàng nghìn năm trong đời sống của cộng đồng người Mường, góp phần quan trọng tạo nên bản sắc văn hóa riêng của dân tộc.
Khi nói về giá trị của âm nhạc cồng chiêng trong đời sống văn hóa tinh thần của dân tộc Mường, ông Bùi Ngọc Lâm, nguyên Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Hòa Bình chia sẻ: “Có một thời kỳ (1980-1995), tình trạng chảy máu cổ vật cồng chiêng diễn ra khá phổ biến ở các bản Mường, khiến những người làm công tác quản lý văn hóa hết sức lo lắng.
Tuy nhiên, rất may là vẫn còn nhiều gia đình, dòng tộc Mường hiểu được giá trị của di sản cồng chiêng Mường, là linh hồn của dân tộc, là báu vật thiêng liêng của gia đình, dòng tộc nên quyết tâm gìn giữ. giữ gìn, bảo quản. Hiện nay, chúng tôi có thể khẳng định chắc chắn rằng người Mường Hòa Bình chỉ mua cồng chứ không bán cồng nữa, dù họ có những bộ cồng quý được giới săn đồ cổ trả giá vài trăm triệu đồng. “.
Theo ông Bùi Ngọc Lâm, trong đợt tổng kiểm kê tài sản văn hóa mới đây của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Hòa Bình, cho thấy toàn tỉnh còn lưu giữ khoảng 10.000 chiếc cồng chiêng, chủ yếu ở 4 vùng Mường cổ và các huyện Đà Bắc, Lương Sơn và thành phố Hòa Bình. Vào các dịp lễ hội, các gia đình người Mường tự sắm cồng chiêng để chơi. Ở nhiều buôn làng, nhiều nghệ nhân cồng chiêng còn tổ chức các lớp truyền dạy nghệ thuật cồng chiêng, nghệ thuật dân gian cho thế hệ trẻ.
Ngoài ra, nhiều câu lạc bộ văn hóa, văn nghệ dân gian được hình thành ở các vùng Mường: Bi – Thắng – Vàng – Động. Toàn tỉnh có hơn 100 câu lạc bộ cồng chiêng, âm nhạc dân tộc và nhiều đội, phường cồng chiêng ở các khu dân cư. Các lớp học, câu lạc bộ đều được hình thành từ sự đam mê, yêu thích của người dân và sự hỗ trợ của chính quyền địa phương.
Đơn cử như huyện Lạc Sơn hiện có 4 câu lạc bộ hát dân ca Mường, 252 đội văn nghệ cơ sở và hàng nghìn bộ cồng chiêng đã được bảo tồn. Ở huyện Kim Bôi có Câu lạc bộ cồng chiêng Mường liên thế hệ ở thôn Thao Ca, xã Vĩnh Tiến, quy tụ 25 thành viên. Câu lạc bộ do nghệ nhân Bùi Tiến Xô làm chủ nhiệm và trực tiếp giảng dạy…
Tại Festival cồng chiêng Mường 2016, tỉnh Hòa Bình đã huy động 2.000 nghệ nhân biểu diễn cồng chiêng với chủ đề “Hồn thiêng”. Buổi biểu diễn cồng chiêng này đã được Trung tâm Sách kỷ lục Việt Nam xác lập là buổi biểu diễn cồng chiêng lớn nhất Việt Nam. Trước đó, năm 2011, tỉnh Hòa Bình đã lập kỷ lục Guiness Việt Nam với màn trình diễn cồng chiêng lớn nhất, gồm 1.500 nghệ nhân tham gia đánh cồng chiêng.
Mới đây nhất, trong chương trình nghệ thuật “Hòa Bình – Âm thanh xứ Mường” và Carnival 2022, diễn ra tại thành phố Hòa Bình, hơn 200 nghệ nhân đã tham gia trình diễn cồng chiêng, mang đến một không gian huyền thoại và ấn tượng. hình ảnh trong lòng du khách gần xa…
Người Mường có 24 lễ hội sử dụng cồng chiêng như: Lễ mừng nhà mới, Lễ thành hôn, Lễ khai hạ (lễ hội xuống đồng), Lễ hội kéo đàn Si, Lễ cầu ngư Lạc Sơn …. Âm nhạc cồng chiêng Mường thể hiện trình độ điêu luyện của người chơi. trong việc áp dụng các kỹ năng cồng chiêng. Người Mường không phải là chuyên gia âm nhạc, nhưng đã sáng tạo ra nhiều làn điệu cồng chiêng mang đậm dấu ấn văn hóa của dân tộc mình.
Các bài cồng chiêng phổ biến trong cộng đồng như: “Đón khách”, “Lên đường”, “Bông trắng, bông vàng”, “Ốc Khăm”, “Vào hội”, “Bó bông”, “Pông ba”, “Pông chín” …. Hiện các nhà nghiên cứu đã ghi chép và ghi âm được 50 bản nhạc cồng chiêng Mường. Trong nghệ thuật diễn tấu cồng chiêng, đối với dàn cồng chiêng Tây Nguyên – mỗi chiếc cồng trong dàn phải đảm bảo âm vực nhất định, nhưng âm nhạc cồng chiêng Mường hoàn toàn không cần theo một tiết tấu nào. Vì vậy, khi biểu diễn cồng chiêng Mường, hàng trăm, hàng nghìn nghệ nhân có thể cùng hòa vào một dàn nhạc cồng chiêng nhịp nhàng mà không bị lạc điệu.
Tại hội thảo khoa học “Bảo tồn và phát huy văn hóa cồng chiêng” vừa tổ chức ở Hòa Bình, nhiều ý kiến của các nhà nghiên cứu văn hóa dân gian phản đối kịch liệt ý kiến “chuyên nghiệp hóa” nghệ thuật biểu diễn. Cồng chiêng Mường của một biên đạo múa trẻ. Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Bùi Chí Thanh cho rằng, nghệ thuật diễn xướng cồng chiêng Mường đặc sắc nhất ở tính phổ biến và tính đại chúng, nó là sản phẩm văn hóa cộng đồng gắn với không gian sinh hoạt văn hóa dân gian. theo hoàn cảnh cụ thể.
Vì vậy, không nên biểu diễn nghệ thuật cồng chiêng Mường trên sân khấu chuyên nghiệp, trừ khi có những điều chỉnh hợp lý. Không biến nghệ thuật cồng chiêng phát triển theo hình thức bán chuyên nghiệp, thương mại hóa, vì sẽ không khuyến khích được tính cộng đồng của nghệ thuật cồng chiêng trong nhân dân, lâu dần sẽ tách cồng chiêng ra khỏi dân, với dân. môi trường truyền thống vốn có của nó.
Để bảo tồn giá trị di sản cồng chiêng Mường, đồng thời khuyến khích các nghệ nhân, diễn viên quần chúng tham gia bảo tồn và phát huy di sản văn nghệ dân gian, từ năm 2015 đến nay, tỉnh Hòa Bình đang triển khai Đề án. Bảo tồn cồng chiêng Mường “. Theo đó, mỗi năm tỉnh hỗ trợ đội văn nghệ của mỗi xóm 2 triệu đồng. Hiện tỉnh Hòa Bình đang xây dựng hồ sơ đề nghị Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xét công nhận” không gian văn hóa cồng chiêng của dân tộc Mường ”với tư cách là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Ngọc Anh
